Piestingtal
Dal der Biedermeiers
Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest
Die grüne Wiese, rund vom Wald begrenzt,
die wie Smaragd auf schwarzem Grund erglänzt.
Die Felsen, deren Haupt geweiht den Sternen,
und Aussicht bieten in die weitsten Fernen,
wo Täler, um Bewundrung zu erringen,
in reizender Verwirrung sich verschlingen’
Bovenstaand citaat over het Piestingtal in Neder-Oostenrijk is afkomstig van Ferdinand Raimund (1790-1836) . Hij was een van de Biedermeier-kunstenaars die hun zomers graag doorbrachten in het dal rondom de rivier Piesting te midden van de heuvels en bergkliffen van de Wiener Alpenbogen. De Oostenrijks-Duitse Biedermeierperiode – van ruwweg 1815 tot het revolutiejaar 1848 – werd gekenmerkt door een verlangen naar huiselijkheid én een vlucht naar het platteland. Het vanuit Wenen goed bereikbare Piestingtal met z’n bewandelbare groene heuvels, mysterieus ogende bossen, watervallen en burchten op uitstekende rotsen voldeed aan hun ideaalbeeld van de natuur. Het landschap uit die tijd – dat sindsdien niet heel wezenlijk is veranderd – is veelvuldig vereeuwigd in het werk van de in het Piestingtal geboren dier- en landschapsschilder Friedrich Gauermann.
Natuurmonument
Dé trekpleister van het Piestingtal zijn de Myra-watervallen bij Muggendorf – al in reisberichten uit 1802 vermeld en sinds 1885 voor toeristen toegankelijk gemaakt met 26 bruggen en tal van treden en trappen. Dagelijks stort hier zo’n vijf miljoen liter water over natuurlijke cascades 125 meter naar beneden. Dat schouwspel lokt vooral in de weekenden veel dagjesmensen. De parkeerplaats staat redelijk vol en ook op het terras van Gasthaus Myrastub’n aan de voet van de waterval is het gezellig druk. Tijdens de klim verspreidt de massa zich niettemin snel en hebben we alle ruimte om van het natuurmonument te genieten. Met de waterkracht van de Myra werden al vanaf 1783 waterraderen voor molens en houtzagerijen aangedreven. De resten van zo’n houtzagerij zijn nu nog te zien.
Boven aangekomen verlaten we het bos en voert het pad weg van het water naar de Hausstein – een rotsplateau met op de top een Gipfelkreuz en een weidse panoramablik op Muggendorf, het omliggende berglandschap en de Schneeberg – met 2076 meter de hoogste berg van Neder-Oostenrijk. Je kunt vanaf hier weer via de Myra-watervallen teruglopen naar Muggendorf of verder wandelen langs een van de vele routes die vanaf de Hausstein zijn uitgestippeld. Wij lopen door weiden en bossen door naar het zogeheten Kreuthsattel – een bergpas tussen Weissenbach an der Triesting en Pernitz. Het bos wordt hier gedomineerd door de harsrijke zwarte den. Harswinning was lange tijd een belangrijke inkomstenbron voor de boeren in het Piestingtal en het naastgelegen Triestingtal. In 2011 werd deze ‘Pecherei’ zelfs opgenomen in de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. Vanaf het Kreuthsattel klimmen we gestaag verder en bereiken zo’n anderhalf uur later het gemoedelijke Schutzhaus Waxeneck in de Gutensteiner Alpen. Deze hut uit 1919/20 is een nieuw hoogtepunt van de wandeldag. Niet alleen omdat het terras bij mooi weer opnieuw een prachtig uitzicht op de Schneeberg biedt. Ook de eigentijdse inrichting, de prettige atmosfeer en de kookkunst van pachters Susanne en Karl-Heinz Rottensteiner maken een bezoek hier zeer de moeite waard.
Rijke industriëlen
De Biedermeiers dweepten zozeer met het Piestingtal dat het altijd bekend is gebleven als ‘Biedermeiertal’. Toch was het hier in hun tijd zeker niet puur natuur. Bos en water lokten grote industriële bedrijven. Zo begon de Duitser Severin Zugmayer in 1817 in Waldegg een groot ijzer- en koperwerk. De uit Wenen afkomstige broers August en Matthias Rosthorn openden in 1816 in het gehucht Oed een metaalbedrijf, indertijd een van de grootste en bekendste van Europa. Een deel van het complex staat nog overeind, maar is nu door het dichte bos niet meer te zien. Waar industrie en natuurschoon elkaar meestal bijten, bleek die combinatie in het Piestingtal altijd goed samen te gaan – misschien wel omdat de industrie van de natuur (bossen, waterkracht) afhankelijk was. In elk geval werden de fabrieken zo gebouwd dat ze het landschap niet verstoorden. Dat zo veel Biedermeier-kunstenaars het Piestingtal als ontspanningsoord ontdekten, had in eerste instantie zelfs vooral te maken met de rijke industriëlen die er woonden en die dus potentiële opdrachtgevers waren. Zonder de charme van de regio zouden ze echter niet elke zomer zijn teruggekomen. Schrijver Ferdinand Raimund was zo aan de streek verknocht dat hij na een overstroming bij Gutenstein geld inzamelde bij zijn Weense vrienden en dat onder de betroffen bewoners verdeelde. In 1834 verhuisde hij definitief naar het Piestingtal. Hij kocht een landhuis – de Raimundvilla – nabij Gutenstein, maar lang duurde zijn geluk hier niet. Na een hondenbeet vreesde de toch al door depressies geplaagde auteur dat hij hondsdolheid had opgelopen. In paniek pleegde hij zelfmoord. Hij is begraven op het bergkerkhof van Gutenstein, zoals hij zelf wenste.
Burchtruïne
Een voordeel van de vroegere industrialisatie van het Piestingtal is dat alle plaatsen aan het spoor liggen. Indertijd noodzakelijk vanwege het vervoer van grondstoffen en eindproducten, kun je nu alle plaatsjes en hun omgeving probleemloos bereiken. Handig als je bijvoorbeeld een wandeltocht voortijdig wilt afbreken: je daalt gewoon af naar het dichtstbijzijnde station in het dal. Wij besluiten de plaatsjes in het dal per fiets te verkennen. De 21 kilometer lange, vrijwel overal geasfalteerde Piestingtal-Radweg tussen Markt Piesting en Gutenstein volgt goeddeels de bedding van de rivier Piesting en z’n overstromingsgebieden, langs sappige weiden, boerderijen, kastelen, burchten, picknickplaatsen en gezellige Gaststätten. Onderweg kom je langs enkele belangrijke (natuur)monumenten. Zo voert de weg vlak na Piesting (met een pestzuil uit 1679/80) langs de voet van de machtige burchtruïne Starhemberg. Helaas is de grootste burchtruïne van Neder-Oostenrijk te bouwvallig om te bezichtigen. Na een open weidelandschap met enkele informatiepaviljoens bereiken we na ongeveer 7 kilometer Waldegg en het natuurmonument ‘Kalksinterader’: Vanuit een bron die op circa 60 meter hoogte in de bergen ontspringt heeft het naar beneden stromende water in de loop van duizenden jaren een handbrede kalkader uitgesleten. Die ligt nu als een door een draak vergeten staart in het bos. Het fenomeen is zo zeldzaam, dat het sinds 1952 onder monumentenzorg staat.
Verder fietsend door het idyllische rivierenlandschap passeren we de bezienswaardige houten hangbrug bij de dalengte Quarb. Na Pernitz (het industrie- en handelscentrum van het Piestingtal) passeren we de Raimundvilla en bereiken we via een bosweg ons einddoel in Gutenstein met z’n vele machtige Jugendstilvilla’s, in het begin van de 20ste eeuw als zomerverblijf gebouwd door rijke Weense burgers. Veel van de bossen rondom Gutenstein zijn in het bezit van de adellijke familie Hoyos, die al sinds vierhonderd jaar in een (niet-openbaar) kasteel in het plaatsje woont. Let op de reusachtige sculptuur van klimop op de zogeheten ‘bleekweide’ voor het kasteel. De Genius Loci (beschermgeest) is gemaakt naar een ontwerp van de beroemde Oostenrijkse kunstenaar André Heller – wiens grootmoeder in Gutenstein woonde.
Pelgrimsoord
Vanuit Gutenstein leiden tal van panoramawegen de natuur in. Een van de mooiste is de ‘Andachtsweg’ naar de pelgrimskerk en het klooster van de Servieten van Maria in het gehucht Mariahilfberg. Op zuilen onderweg zijn scènes uit het leven van Maria afgebeeld, maar de klim naar het imposante complex op 818 meter hoogte loont vooral vanwege het fantastische uitzicht op de Schneeberg, Schaber, Öhler en de Grote Neukogel – de huisberg van Gutenstein. Vanaf de kerk biedt een kruisweg rond de Residenzberg bovendien een mooi panorama op het Klostertal. Vlak onder de top stuiten we op een stapel stenen die samen een bank vormen. Deze Raimundsitz zou door de schrijver zelf bijeen zijn geraapt – zodat hij vanaf hier kon genieten van het uitzicht. Misschien schreef hij hier wel zijn gedicht ‘An Gutenstein’ – met daarin deze liefdesverklaring aan de Heimat van zijn keuze.
‘Ich habe dich gewählt, wildschönes Tal,
und tausend Klügre teilen meine Wahl.’
Friedrich Gauermann: De Oostenrijkse Paulus Potter
Biedermeierschilder Friedrich Gauermann (1807- 1862) werd geboren in het gehucht Scheuchenstein bij Miesenbach. Vlak bij zijn geboortehuis in een voormalige school huist nu het Gauermann-Museum. Gauermann geldt als een van de belangrijkste landschaps- en dierschilders van zijn tijd. Hij was sterk geïnspireerd door de Hollandse meesters uit de Gouden Eeuw, wier werk hij in Weense musea leerde kennen. Met name de realistische dierschilderingen van Paulus Potter, met veel aandacht voor huid, uitdrukking en houding van de dieren, hebben zijn werk zichtbaar beïnvloed. Gauermann schilderde nooit in de natuur zelf. Hij trok met een schetsboek en pen het Piestingtal in en maakte zo duizenden schetsen van bomen, rotsen, beken, stieren, schapen en andere dieren. Als het weer slecht was, maakte hij in zijn atelier op basis van die schetsen aquarelstudies die hij in ordners bewaarde. Potentiële kopers konden door de ordners bladeren en uit verschillende elementen – die rots, die koe, die wolken – een olieverfschilderij naar wens laten samenstellen. Liever een rode dan een zwarte koe? Gauermann – een echte opdrachtschilder met gevoel voor marketing – vond het geen probleem. De landschappen op zijn schilderijen hebben in werkelijkheid dan ook nooit zo bestaan, maar je kunt nu soms nog zien waar hij zijn schetsen van individuele elementen als de Schneeberg en sommige huizen maakte. Door zijn commerciële aanpak verdiende Gauermann goed, maar hij gaf het geld net zo snel weer uit aan drank, vrouwen en reizen. Na zijn dood snel in de vergetelheid geraakt, wordt hij inmiddels weer gewaardeerd als een voorloper van het impressionisme – vooral door de schetsmatige achtergrond in veel van zijn verder zo gedetailleerde werken. Op veilingen brengt zijn werk weer grote bedragen op. Het Gauermann-Museum is liefdevol ingericht in de stijl van huizen uit de Biedermeiertijd, met in warme tinten geverfde wanden en weinig lichtinval. Naast voltooide schilderijen zijn er ook voorbeelden te zien van de ‘voorstudies’ waaruit klanten hun schilderij konden laten samenstellen. Gauermann ligt begraven (in één graf met zijn jong overleden dochter) op het kleine bergkerkhof tegenover het museum. Scheuchenstein 127 in Miesenbach, gauermannmuseum.at
Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.
Tips & Adressen
Algemeen
Het Piestingtal of Biedermeiertal in Neder-Oostenrijk is deel van de Wiener Alpenbogen en ligt 30 kilometer ten zuidwesten van Wenen. De gemeenten in het dal (Gutenstein, Markt Piesting, Muggendorf, Pernitz, Rohr im Gebirge, Miesenbach, Waidmannsfeld en Waldegg) zijn per trein vanuit Wenen bereikbaar. Neem met de auto de Südautobahn A2 (uitrit Wöllersdorf) en dan de B21 richting Gutenstein. Algemene toeristische informatie over de plaatsjes, accommodaties, bezienswaardigheden en evenementen: wieneralpen.at; biedermeiertal.at
Het Piestingtal valt op tal van manieren te verkennen. Per fiets over de Piesingtal Radweg of al wandelen. Zo lopen de dagetappes 17 en 18 van de langeafstandswandelweg Wiener Alpenbogen door het Piestingtal, langs onder meer de Myra-watervallen. Startpunt van de pittige wandeling is het station Pernitz-Muggendorf. Eindpunt is het plaatsje Piesting.
Langs de route van de 13 kilometer lange rondwandeling Biedermeier-Erlebnisweg vanuit Pernitz staan veertien informatieborden met wetenswaardigheden over de Biedermeiertijd en beroemde Biedermeiers in het Piestingtal.
Vanaf het Gauermann-Museum in Scheuchenstein voert de Gauermann-Rundwanderweg (ca. 4 km) langs natuurmotieven die Gauermann al inspireerden.
Kijk voor alle wandelopties op wieneralpen.at
Overnachten & Gastronomie
Bäckerhaus
Pension met eenvoudige maar prima kamers nabij supermarkten en enkele restaurants – op loopafstand van station Pernitz-Muggendorf. Aan de drukke Hauptstraße, maar dankzij de vensters naar de achterzijde heb je daar toch geen last van. Het uitgebreide Schneebergerbaeck-Frühstück eet je in de bakkerij onder het pension. Hauptstraße 80 in Pernitz, baeckerhaus.at
Camping Furtner
Kleine camping omgeven door bossen aan de rand van het Piestingtal. Klausbach 16 in Rohr am Gebirge, furtnerlifte.at
Schutzhaus Waxeneck
De mooi gerenoveerde schuilhut (785m) ligt halverwege etappe 17 en 18 van de wandelroute Wiener Alpenbogen en is door z’n idyllische ligging en goede keuken een prima overnachtingsadres. De berghut is ook gewoon per auto te bereiken, als je er alleen maar iets wilt eten en van het uitzicht wilt genieten. Waxeneck am Kar 17 in Pernitz,
schutzhauswaxeneck.com
Myra-Stub’n
Gasthaus aan de voet van de Myra-watervallen, met terras direct aan het water en uitzicht op de Hirschwände en de Hausstein. Het restaurant (probeer de vers gebakken forel) grenst aan een kinderspeelplaats en de kassa annex souvenirwinkel van de Myra-watervallen. Teichweg 35 in Muggendorf, myrastubn.at
Apfelbauer
Een bezoek aan dit gerenommeerde Gasthaus met idyllisch terras is goed te combineren met een bezoek aan het Gauermann-Museum. Het familierestaurant aan het begin van het Miesenbachtal serveert ‘Hausmannskost’ op hoog niveau, met vlees en groente van regionale boeren en kruiden uit de eigen tuin. Ascherstrasse 15 in Miesenbach, apfelbauer.at
Mosa37
Hippe café-bar en ijssalon in Pernitz in een voormalig keldergewelf, met buiten een terras op een rustige binnenplaats. Alleen kleine hapjes. Hauptstraße 37 in Pernitz, mosa37.at
Poststüberl Zwinz
Restaurant met regionale specialiteiten, pizza, pasta en burgers. Prima prijs-kwaliteitverhouding. Hauptstraße 98 in Pernitz, zwinz.at
Moser
Claudia en Fritz Moser runnen het enige Gasthaus op de Mariahilfberg, dat in de zomer ook door veel pelgrims wordt gefrequenteerd. Vanuit de mooie Gastgarten kijk je uit op het Servietenklooster. Klassiek Oostenrijkse gerechten. Mariahilfberg 14 in Gutenstein, gasthaus-moser.at
Zien & Doen
Myra-watervallen
Koelte, het ruisen van kleine en grote watervallen en de zon die gefilterd door de bomen op het water en de vele bruggen en houten trappen schijnt. Omdat het natuurspektakel Myrafälle vooral in het weekend veel toeristen trekt, is het een aanrader om hier juist op werkdagen te komen. Vanaf de top van de Myrafälle kun je desgewenst verder naar de kloof Steinwandklamm met de grot Türkenloch. Myrafälle 1 in Muggendorf, myrafaelle.at
steinwandklamm.at
Mariahilfsberg
Pelgrimsoord bij Gutenstein op een plateau net onder de top van de 818 meter hoge Residenzberg. Bezienswaardig zijn de kerk (1721) en het klooster (1672) van de Servieten-orde, een kruisweg en verschillende kapellen. mariahilfberg.at
Raimundmuseum
Het huis waar schrijver Friedrich Raimund tijdens zijn eerste zomers in het Piestingtal woonde, is nu een klein museum gewijd aan zijn leven en werken. Geopend van mei-september Hauptstraße 21 in Gutenstein, gutenstein.at
Openluchtmusea in Oostenrijk
mooiste plekjes
2023
8 spannende burchtruïnes
13 spectaculaire uitzichtplatforms
Bad Ischl
Salzburg
Wenen
Schwarze Mander
Virgental