Wijnreportage Kamptal

Wandelen tussen de wijngaarden

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Wijnkelders op de hellingen van het Kamptal © Waldviertel Tourismus

Veel zon, weinig neerslag, verkleurende bladeren, zacht gouden herfstlicht, geuren van versgeperste druiven en overrijpe appels in de lucht… de nazomer is het mooiste seizoen voor een vakantie in het Kamptal. Het wijnbouwgebied, circa 4000 hectare groot, is de laatste jaren uitgegroeid tot een van de meest gerenommeerde van Oostenrijk – vooral vanwege de uitstekende Grüner Veltliner en Riesling die er wordt gemaakt. Het dankt z’n reputatie echter ook aan de wijnarchitectuur, met naast historische Kellergassen moderne, eigenzinnige vinotheken, wijnhuizen en kunst in de openbare ruimte.

Wij beginnen onze ‘tour de vin’ in Langenlois, de ‘hoofdstad’ van het wijndistrict met een mooi raadhuis en meerdere eeuwenoude wijngoederen. Op de Kornplatz in het hart van de stad melden we ons bij het Ursin Haus, toerismebureau én gebiedsvinotheek waar je zo’n driehonderd wijnen van 57 wijnboeren uit het Kamptal kunt proeven en kopen voor Ab Hof-prijzen. Het Ursin Haus is ook startpunt van de Weinweg Langenlois, een 6 kilometer lange themaweg door de wijnbergen Dechant, Käferberg, Steinhaus und Schenkenbichl. In het Ursin Haus hebben we een ‘wandelpakket’ gekocht: een omhangtasje met daarin een compact informatieboekje over de route én een Riedel-glas. Onderweg kunnen we namelijk bij drie wijngaardhutten gekoelde wijnen uit een wijnsafe proeven – en wat is er leuker dan dat te doen te midden van de wijnranken waaraan de druiven hebben gerijpt.

Loisium Weinwelt © Loisium

Vrijwel meteen na het verlaten van Langenlois bereiken we de Weinerlebniswelt Loisium: een door de New Yorkse architect Steven Holl ontworpen futuristische grijze kubus die als een ruimteschip in het landschap ligt en er toch thuis lijkt te horen. De kubus zelf herbergt een vinotheek. Vlak ernaast, gescheiden door een kleine wijngaard, biedt een knalgele, met zwarte fantasieletters beschilderde poort toegang tot een 1,5 kilometer lang en negenhonderd jaar oud kelderlabyrinth met Weinerlebniswelt. Het is een tussenstop waard.

Täroaaahhh!

We verlaten het Loisium en wandelen de wijngaarden in door het Weintor – een vrijstaande poort in de vorm van een wijnfles. Het is het eerste van meerdere buitenproportionele objecten en sculpturen langs de Weinweg. Ze hebben allemaal iets te maken met het werk van wijnboeren. Zo komen we langs een druivenschaar, een druiventros en een pupitre: een houten wijnrek vol (lege) sektflessen. Het maakt deze wandeling extra afwisselend. Dat geldt ook voor de drie uitzichtplatforms. Een ervan heeft de vorm van een gigantische wissellijst waarin je kunt zitten, staan of liggen. Leuk voor een foto, want het wekt de illusie dat je onderdeel van een schilderij bent.

Het Weintor aan het begin van de Weinweg

Onderweg kunnen we onze wijnkennis bijspijkeren dankzij panelen met weetjes over de verschillende percelen, de druiven, de wijnboeren en de wijnen van de regio. Zo lezen we over de gevarieerde bodemsamenstelling met löss, gravel en zandsteen. Op elke ondergrond krijgt de wijn een ander karakter: mineraal bij stenige grond, zachter en kruidiger op löss. Ook de grote temperatuurschommelingen met overdag droge, hete lucht uit de Pannonische vlakte en ’s nachts koele wind uit het Waldviertel komen de wijnen in deze regio ten goede: overdag tanken de druiven volop zon en ’s nachts nemen ze de mineralen en aroma’s van de bodem goed op. Kamptal-wijnen hebben daarom veel terroir oftewel Täroaaahhh!, zoals we het in het Loiser dialect zouden moeten uitspreken.

Maak een foto van jezelf in deze wissellijst

Als we halverwege de route aankomen bij het eerste van de drie fraai gerenoveerde historische wijngaardhuisjes met wijnsafe kunnen we de proef op de som nemen. Met de in het Ursin Haus tegen borg geleende sleutel openen we de safe en schenken we uit een gekoelde fles wijn in onze meegebrachte glazen. Het is een Grüner Veltliner-Sekt van wijngoed Steiniger. Logisch, want Grüner Veltliner is de meest aangeplante druif in het Kamptal. De zacht mousserende Sekt is fris, fruitig en wat peperig. In de volgende wijnkluizen proeven we later van wijngoed Bründlmayer nog een Grüner Veltliner-wijn en van wijngoed Rabl een Riesling – de ‘tweede’ druif van het Kamptal. Alle wijnen hebben een hoge kwaliteit en smaken in deze omgeving waarschijnlijk extra verrukkelijk.

Druiventros-kunstwerk

Na het terugplaatsen van de laatste fles en het afsluiten van de wijnkluis verlaten we even verderop de wandelroute, dit keer door een poort in de vorm van een omgekeerde wijnfles. Als we de sleutel weer inleveren en onze borg terugkrijgen, willen we weten of er nooit misbruik wordt gemaakt van de geboden gastvrijheid. Gelukkig niet; anders zou dit mooie initiatief uiteraard een snelle dood sterven. De een neemt misschien een glas meer dan de ander, maar de meeste gasten houden zich aan de ongeschreven regels dat je alleen proeft en niet drinkt.

Overgrootvader Zweigelt

© Thomas Leitner

De volgende ochtend gaan we naar Straß im Straßertal, ook een bekende wijnbouwgemeente in het Kamptal. Net als langs de Weinweg Langenlois wordt hier het wijnwandelen interessanter gemaakt met kunst in de openbare ruimte.De wijnbergen van het Straßertal (in totaal circa 560 hectare groot) zijn steiler dan die rondom Langenlois. De bekendste is Heiligenstein. De tussen 320 en 250 miljoen jaar oude, vulkanische bodems gelden als de absolute top voor de aanbouw van riesling. Een geliefd uitstapje is een wandeling naar de Kamptalwarte op de top van de 321 meter hoge berg. Vanaf deze toren – kunst in de openbare ruimte uit 1897 – kijk je uit over Langenlois en het Kamptal en bij helder weer zelfs tot de Ötscher en de Schneeberg bij Wenen.

De veel bekroonde wijnen van de circa veertig wijnboeren uit het Straßertal kun je sinds 1997 proeven en kopen bij vinotheek Weinkontraste in Straß – ook hier voor Ab Hof-prijzen. Wij raken er aan de praat met wijnboer Thomas Leithner, die hier toevallig een bestelling aflevert maar zijn eigen wijngaarden in Langenlois heeft. Hij blijkt een achterkleinzoon van Fritz Zweigelt, een wetenschapper die twee druivensoorten – St. Laurent en Blaufränkisch – met elkaar kruiste tot een nieuwe vorstresistente druivensoort. De in 1922 naar hem vernoemde druif is inmiddels de meest aangebouwde blauwe druivensoort in Oostenrijk. Leithners wijngoed komt van zijn vaders kant van de familie en dateert al uit 1676.

De familie produceert al Zweigelt-wijnen sinds de tijd dat Fritz Zweigelt (de grootvader van zijn moeder) wijnboeren zocht die met ‘zijn’ druiven wilden experimenteren. Terwijl veel Oostenrijkse wijnen fris en fruitig zijn, maakt Leithner juist krachtige, volle wijnen die pas na drie tot vier jaar rijpen in de fles hun volle potentie ontwikkelen. ‘Die smaken mij gewoon beter.’ Hij verkoopt ze vooral aan de gastronomie en exporteert ook veel. In de regionale vinotheken biedt hij ze slechts mondjesmaat aan. ‘De meeste boeren presenteren er in december hun nieuwe jaarwijnen. De mijne zijn dan nog wat hoekig en onvolwassen, dus dat past gewoon niet.’

Panorama Kamptal

5 vinotheken

Het wijngebied Kamptal heeft maar liefst vijf vinotheken. Voor de wijnboeren is niet alleen een promotiemiddel. Een groot voordeel is dat toeristen hun wijnen ook kunnen proeven en kopen als zij zelf in de wijngaarden aan het werk zijn of in het weekend gewoon rust willen. Voor toeristen is het prettig om in korte tijd wijn van verschillende boeren te proeven en zo bijvoorbeeld te ontdekken wiens Grüner Veltliner het beste bevalt. Wie de wijnboer van z’n favoriet alsnog persoonlijk wil leren kennen, kan altijd een afspraak maken voor een bezoek aan het wijnbedrijf. Voor heel wat toeristen is de drempel om bij een wijnboer langs te gaan juist te groot: ook voor hen zijn de vinotheken een uitkomst

Martina en vader en zoon Gerhard Deim © Deim

Na Straß bezoeken we de vinotheek Alte Schmiede in Schönberg am Kamp, een 420 hectare groot wijnbouwgebied met circa vijfentwintig wijnboeren. Een van hen is altijd in de vinotheek aanwezig om tekst en uitleg te geven. Bij ons bezoek heeft wijnboer Gerhard Deim sen. ‘wisseldienst’. Later brengt hij ons in zijn jeep naar zijn wijngaard op de Kalvarienberg, met volgens Deim het mooiste uitzicht over het Kamptal. Net als langs de Weinweg Langenlois wordt hier het wijnwandelen interessanter gemaakt met kunst in de openbare ruimte. Aan de rand van de bergkam ligt de installatie Mondrohr: een begaanbare twaalf meter lange buis met een doorsnee van 2,5 meter. In de buis wandel je van de noordelijke berghelling met steile, bosrijke heuvels naar de zuidzijde met wijnterrassen. Midden op het plateau – vlakbij de kruisweg waarnaar de berg is genoemd – kun je plaatsnemen op een houten zitsculptuur: drie eenvoudige langgerekte banken. Het ‘openluchttheater’ wordt gebruikt voor wijnproeverijen, bruiloften, theatervoorstellingen of simpelweg door wandelaars die er genieten van het 360-graden-panorama.

Wijnstokken enten

Jonge aanplant in de Rebschule © Ernst Wiengartner

Zonder goede basis geen goede wijn. De hoogwaardige Kamptal-wijnen zouden niet kunnen bestaan zonder constante aanvoer van jonge aanplant. Daniel Burger uit Langenlois runt samen met zijn vader de grootste Rebschule in Neder-Oostenrijk. Dat is geen opleidingsinstituut voor wijnranken maar een bedrijf waar wijnstokken worden geënt – wat erop neerkomt dat een tak van de gewenste druivensoort (zoals Riesling) wordt vastgemaakt op de onderstam van een andere soort.

Vrijwel alle Europese druivenrassen worden geënt op Amerikaanse wijnstokken. Dat is nodig sinds de uit Amerika afkomstige druifluis phylloxera in de tweede helft van de 19e eeuw hele wijngebieden in Europa verwoestte. De luis tast het wortelsysteem van een wijnrank zodanig aan dat deze uiteindelijk afsterft. ‘Vroeger entte elke boer zijn eigen wijnstokken’, aldus Burger, ‘maar de kwaliteitseisen zijn tegenwoordig zo hoog dat het inmiddels een aparte bedrijfstak is. Alleen de beste en edelste scheuten van de wijnrank worden gebruikt, omdat die ook de beste en edelste druiven leveren.’

Enten van druivenstokken © Ernst Wiengartner

Dertien stappen zijn er nodig voordat een wijnstok geschikt is voor de verkoop. Het proces van het selecteren en op lengte snijden van de scheuten, het vastzetten ervan op de onderstok tot het opkweken van de kwetsbare planten duurt alles bij elkaar een kalenderjaar. In die tijd kan er van alles misgaan. Burger somt op: ‘De stokken kunnen uitdrogen of bevriezen, onvoldoende samengroeien, wilde scheuten krijgen, te weinig wortels ontwikkelen of een ziekte oplopen.’

Voeg daarbij dat er verschillende soorten onderstokken zijn, die ieder bij verschillende bodems en druiven passen en het is duidelijk dat het nog een hele kunst is om het beste resultaat te bereiken. Het werk in de kwekerij weerhoudt de 25-jarige Daniel Burger er niet van om ook nog een klein biologisch wijngoed van 6 hectare te runnen en zijn diploma’s wijnbouw, keldermeester en oenoloog te hebben behaald. Want, zo luidt zijn devies: ‘Wie wijnranken plant, moet druiven oogsten.’

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.