Bad Radkersburg
Gedeelde stad
Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest
Historische façades omgeven door een middeleeuwse stadsmuur, romantische steegjes, palmbomen, leuke winkeltjes, gezellige cafés… wie door het charmante Bad Radkersburg in Stiermarken slentert, kan zich niet voorstellen dat het stadje na de Tweede Wereldoorlog vrijwel volledig in puin lag. ‘Van de 321 huizen waren er vier onbeschadigd’, vertelt stadsgids Alois Münster.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, op 15 april 1945, hadden Russische soldaten Radkersburg ingenomen. De verslagen Duitse troepen vluchtten de brug over naar Oberradkersburg (Gornia Radgona in het Sloveens) op de rechteroever van de Mur in toenmalig Joegoslavië. Ze bliezen de spoor- en voetgangersbrug over de rivier op en schoten Radkersburg vanaf de overkant van het water letterlijk in puin.
Ook na de oorlog bleef het onrustig. Joegoslavië eiste Radkersburg op en wilde het herenigen met Gornia Radgona, het stadsdeel dat Oostenrijk al na de Eerste Wereldoorlog was kwijtgeraakt bij het vredesverdrag van St. Germain in 1920. Daarbij werd de Mur aangewezen als grens tussen Oostenrijk en het Koninkrijk Servië, Kroatië en Slovenië (het latere Joegoslavië). Radkersburg – voor het eerst genoemd in 1182 – was na zevenhonderd jaar een gedeelde stad geworden.
Italiaanse bouwmeesters
Pas nadat Joegoslavië in 1949 z’n claim op het Oostenrijkse deel van Radkersburg liet varen, kon het 1500 inwoners tellende stadje uit de as herrijzen. Waardering voor cultureel erfgoed was in die tijd van economische malaise bepaald niet vanzelfsprekend. Toenmalig burgemeester Alfred Merlini besloot desondanks het zwaargehavende historische centrum volledig te restaureren. ‘Hij moest zijn visie deels flink doordrukken’, vertelt Münster. ‘Nieuwbouw was sneller en minder kostbaar dan herstellen in oude glorie. Achteraf kunnen we hem alleen maar dankbaar zijn. In 1978 kreeg Radkersburg zelfs als eerste stad in Oostenrijk de Europese Gouden Medaille voor het behoud van de historische binnenstad.’
Gebouwen uit middeleeuwen, renaissance, barok en het fin de siècle zijn in die binnenstad harmonisch verenigd. Beeldbepalend is ook de goed behouden fortificatie met zes (van oorspronkelijk zeven) veelhoekige bastions en inspringende flanken in Italiaanse stijl. Het indertijd uiterst moderne vestingwerk werd in de 16e eeuw gebouwd door de Italiaan Domenico dell’Allio in opdracht van de Habsburgse keizer Ferdinand 1. Het moest Osmaanse indringers tegenhouden, aangezien Radkersburg met een aantal andere plaatsen een belangrijke verdedigingslinie rondom de handelsstad Graz vormde. In het kielzog van Dell’Allio bouwden Italiaanse architecten ook tal van stadshuizen en paleizen met karakteristieke arcadengalerijen in renaissancestijl, zoals het voormalige Palais Herberstorff uit 1583 en het regionale museum in het voormalige Zeughaus (wapenkamer) uit 1588. Geen wonder dat je je hier in Italië kunt wanen, zeker als op vrijdagavonden tussen juli en september het wekelijkse evenement Flanieren und Radieren plaatsvindt. Dan spelen overal bandjes, koren en muziekensembles, dekken restaurants hun tafels op straat en kun je bij standjes lokale producten proeven en kopen, onder andere de Radier-cocktail met campari als basis die de horeca speciaal voor dit evenement heeft ontwikkeld.
Grootste wijnmarkt
De historische rol van Radkersburg is vele malen groter dan de omvang doet vermoeden. Gelegen aan de Mur én aan belangrijke handelswegen richting Hongarije verwierf de stad tal van privileges, zoals het recht tol te heffen en (vanaf 1428) het exclusieve recht alle wijn van boeren uit de omgeving te mogen kopen en verhandelen. Al vanaf 1383 was elke handelaar verplicht zijn koopwaar eerst drie dagen in de stad aan te bieden. Dat zorgde voor een levendig marktgebeuren. Tijdens de jaarlijkse grote Kolomonimarkt op 13 oktober werden op één dag zelfs 150.000 liter wijn en vijftig ton honing (hét zoetmiddel in de Middeleeuwen) verhandeld. De economische voorspoed lokte ambachtslieden als molenaars, metaalwerkers, kuipers, vatbinders en wevers naar Radkersburg. Een uniek overblijfsel uit die tijd zijn zeventien eikenhouten gildekisten , met in elke kist het volledige archief van het betreffende gilde. Deze collectie – een van de grootste in Europa – heeft wonder boven wonder tal van stadsbranden, overstromingen en twee wereldoorlogen overleefd en is nu de grootste schat van het ‘Museum im Zeughaus’.
In de tweede helft van de 16e eeuw kwam er een einde aan de bloeitijd. De Osmaanse dreiging, reformatie en tegenreformatie, mislukte oogsten, stadsbranden, epidemieën en overstromingen bepaalden eeuwenlang het leven. Ook het verlies van de helft van het grondgebied aan Joegoslavië in 1920 was een grote klap, te meer omdat veel wijnboeren daar hun landerijen hadden. De grens naar het voormalige Oberradkersburg werd streng bewaakt, ook nadat Oostenrijk en Joegoslavië in 1969 gezamenlijk een nieuwe brug over de Mur bouwden om de naoorlogse noodbrug te vervangen.
Bronwater
Burgemeester Merlini was in veel opzichten een visionair. Hij realiseerde zich dat het niet voldoende was de historische binnenstad te restaureren. Door de ligging aan de periferie van Oostenrijk – met de rug tegen het ondoordringbare ijzeren gordijn – kampte Radkersburg met leegloop en economische malaise. Er moest iets gebeuren om de inwoners weer perspectief te bieden. Merlini wist dat al in 1927 bij een vergeefse zoektocht naar aardolie bronwater was aangeboord, maar daar was nooit iets mee gebeurd. Hij besloot het water alsnog te laten analyseren en stuitte op een schat. Zijn water bleek het hoogste magnesiumgehalte van alle bronwaters in heel Oostenrijk te hebben. In 1962 werd het erkend als Heilwasser, met name geschikt voor gewrichtsklachten en urologische aandoeningen. Merlini liet een kuurcentrum en een thermaal zwembad bouwen. In 1975 volgde de officiële benoeming van Radkersburg tot kuuroord en mocht het ‘Bad’ voor de naam zetten. Sindsdien is het (kuur)toerisme gestaag gegroeid, zodat het plaatsje tegenwoordig zelfs een van de belangrijkste toeristische trekpleisters in Stiermarken is. Zoals stadsgids Alois Münster het omschrijft: ‘Radkersburg stond na de Tweede Wereldoorlog voor het niets en uit dat niets heeft Merlini welstand weten te creëren.’
Des te groter was de schrik toen Bad Radkersburg door z’n grensligging begin jaren negentig opnieuw meegesleept dreigde te worden in een oorlog. Na de ineenstorting van het Oostblok in 1989 wilde Slobodan Milošević alle Serviërs in Joegoslavië verenigen in een etnische Servische staat. Slovenië accepteerde dat niet en proclameerde op 25 juni 1991 de onafhankelijkheid, met als gevolg een inval van het Joegoslavische leger. Stadsgids Münster: ‘De kerktoren in Gornja Radgona werd gebombardeerd en brandde af. De Joegoslavische straaljagers vlogen ook over Bad Radkersburg en hun pantsers stonden op de brug over de Mur. Je hoorde voortdurend salvo’s van machinegeweren en omdat de kogels ook over de rivier vlogen, was het stadsdeel langs de oever een no go-area. Omdat de vrees bestond dat Joegoslavië vanwege de strategische ligging ook Bad Radkersburg wilde innemen, kreeg wij als bevolking het advies de stad te verlaten. Dat was een ongelooflijk spannende tijd.’
De gevechten, die achteraf bekend staan als de Tiendaagse Oorlog, duurden van 27 juni tot het staakt-het-vuren op 3 juli, waarna op 7 juli de vrede werd getekend. Daarmee kwam voor Slovenië een definitief einde aan de Joegoslavische periode. In 2004 werd het land lid van de Europese Unie en sinds 2007 maakt het deel uit van de Schengenzone en zijn de grenscontroles tussen Bad Radkersburg en Gornja Radgona opgeheven. Veel inwoners van Gornja Radgona werken in de Parktherme of een van de hotels in Bad Radkersburg. Ze doen er boodschappen en hun kinderen studeren er aan de hogere technische school HTL. Sommigen gaan er ook naar de lagere of middelbare school. Andersom verbouwen boeren uit Bad Radkersburg weer wijn in Slovenië.
Lees hier meer over de Parktherme Bad Radkersburg.
Bier
De beschadigde brug werd in een Oostenrijks-Sloveense samenwerking in 2008 grondig gesaneerd en kreeg goede verlichting, fiets- en wandelpaden, elegante leuningen en zelfs zitjes in uitstulpingen boven het water. Ze is nu weer een echte schakel tussen de twee stadsdelen. Wie naar Gornja Radgona oversteekt, vindt daar als belangrijkste bezienswaardigheden de kelders van een honderdvijftig jaar oude Sektproducent, het kasteel Oberradkersburg en de kerk (met inmiddels gerestaureerde toren) met fresco’s van de Middeleeuwse schilder Johannes Aquilla. In tal van gewone huizen zijn de sporen van kogelinslagen uit de Tiendaagse Oorlog nog zichtbaar. Hoewel er ook in dit stadsdeel fraaie panden staan, ogen ze deels zwaar verwaarloosd. Veel van de huizen zijn na de Sloveense onafhankelijkheid teruggegeven aan de erfgenamen van eerder onteigende Oostenrijkse eigenaren. Omdat die inmiddels elders hun leven hebben opgebouwd, willen ze de panden het liefst verkopen. Door de slechte staat van onderhoud lukt dat echter vrijwel niet, met als gevolg dat ze steeds verder vervallen.
Om zo’n cyclus te doorbreken, heb je opnieuw mensen met visie nodig. Types zoals de jonge Sloveense ondernemer Vasja Golar. Toen hij in zijn thuisland een brouwerij voor Craft Beer wilde openen, stuitte hij op een overdosis bureaucratie. En dus staat zijn Bevog-brouwerij nu in Bad Radkersburg. Zoals Alois Münster het verwoordt: ‘In mijn jeugd keken we vol wantrouwen naar mensen aan de andere kant van het water en andersom waarschijnlijk ook. Nu is onze wereld veel groter, letterlijk maar ook in de hoofden van mensen. Door de vluchtelingenproblematiek hoor je nu soms weer de roep om de grenzen te sluiten. Eerlijk gezegd hoop ik dat juist nooit meer mee te maken.’
Tips & Adressen
Algemeen
Bad Radkersburg ligt in Stiermarken op de grens met Slovenië en circa tachtig kilometer ten zuiden van Graz. Het plaatsje heeft een eigen treinstation. Vanaf vliegveld Graz is er een shuttleservice . Per auto volg je vanaf de grensovergang Passau de A9 naar Graz en vervolgens de uitritten Vogau-Gosdorf-Bad Radkersburg. In de directe omgeving van Bad Radkersburg kun je fietsen, wandelen of wijnen proeven. Het ligt onder meer op de route van de Murradweg en grenst aan de Oststeirische Weinstraße. Het historische centrum biedt weinig overnachtingsmogelijkheden, maar op loopafstand buiten de stadsmuren is het aanbod groot. Informatie over uitstapjes in de omgeving, overnachten & evenementen: badradkersburg.at
Overnachten
Birkenhof
Klein, rustig gelegen familiehotel op zo’n driehonderd meter van de Parktherme Bad Radkersburg, met ruime, verzorgde kamers (deels op de begane grond met openslaande deuren naar de tuin) en een huiselijke bar met terras. Thermenstraße 8, birkenhof-radkersburg.at
Toscanina
Wellnesshotel met Italiaanse flair. Individueel ingerichte designkamers, fitnessruimte, verwarmde buitenpool (15×4 meter) met grote ligweide en een eigen saunawereld. Thermenstraße 6, toscanina.at
Vitalhotel
Hotel met een verbindingsgang naar de Parktherme, waarvan de entree bij de prijs is inbegrepen. Voor de deur het Vital Café annex Italiaanse ijssalon met huisgemaakt ijs. Thermenstraße 21, vital-hotel.at
Camping parktherme
Stadcamping bij de Parktherme en op vijf minuten lopen van de historische binnenstad. Alfred Merlini-Allee 7, parktherme.at/camping
Camping Alt-Weindörfl
Rustig gelegen camping van de familie Markowitsch, in het groen tussen wijngaarden en bomen, aan de rand van Bad Radkersburg en naast de Buschenschank (wijnlokaal) van de familie. Markowitschweg 4, markowitsch.jimdo.com
Eten & Drinken
Zum Türkenloch
Markant hoekpand in de historische binnenstad met decoratief beschilderde grijze façade en diverse ruimtes in gewelf. Donkere houten balken en vloer. Aan de wit gestucte wanden zwart-wit foto’s van Radkersburg in de vorige eeuw. Regionale keuken. Langgasse 10, tuerkenloch.at
Die Spezerei
Lunchen of borrelen in deze delicatessenwinkel annex restaurant. Sabine Hermann serveert een dwarsdoorsnede van regionale producten, zoals schaapskaas, worst van mangalitsa-varkens, wijnen en vruchtensappen van regionale boeren of een spread van pompoenpitten. Alle producten zijn ook te koop. Langgasse 4, diespezerei.com
Kurkonditorei
Taart, ijs of hartige snacks nuttigen in een Weense Kaffeehaus-atmosfeer bij de Kurkonditorei nabij de Parktherme. Taarten dagelijks vers gebakken. Alfred-Merlini-Allee, kurkonditorei.at
Buschenschank
In en rondom Radkersburg zijn er tal van wijnlokalen (Buschenschanken) met wijn van het huis en koude hapjes, zoals vlees- en kaasplankjes en salades, zoals het Hoamathuus (Laafeld 36) en Markowitsch (Markowitschweg 4).
Long life
In Bad Radkersburg kun je het lokale mineraalwater op veel plekken gewoon uit de kraan drinken. Het is onder de merknaam Long Life bovendien te koop in Oostenrijkse supermarkten als Billa en Merkur.
Zien & Doen
Hauptplatz
De oude marktplaats uit 1483 is omgeven twee rijen imposante huizen waar vroeger de adel en burgerij woonde. Midden op het plein staat de pestzuil (Mariasäule), die herinnert aan de pestepidemie uit 1680 waarbij 551 mensen zijn gestorven. Aan de rand staat het raadhuis, gebouwd en vernieuwd tussen de 15e en 17e eeuw. Binnen eert men slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Drie gedenkplaten aan de buitenkant herinneren aan de gevallenen uit de Eerste Wereldoorlog, de soldaten die het leven lieten in de verloren vrijheidsstrijd van 1914-1919, toen Radkersburg in 1919 uiteindelijk het stadsdeel Gornja Radgona aan de overkant van de Mur kwijtraakte. De derde gedenkplaat is in de jaren negentig geplaatst ter herinnering aan de misdaden van het nazi-regime. Ferdinand Neumann, een joodse ondernemer en een aangezien inwoner van Radkersburg, werd in november 1938 gearresteerd en naar Dachau gebracht. Omdat men zijn boekweitmolen niet aan de praat kreeg, werd hij in januari 1939 terug naar Radkersburg gebracht en slaagde hij erin met zijn vrouw naar Italië te vluchten – waar hij de rest van zijn leven in Rome zou blijven wonen. De plaquette citeert zijn uitspraak tijdens een bezoek aan Radkersburg in 1988, die uitdrukking geeft aan zijn heimwee: ‘Als ik naar Oostenrijk reis en iemand me vraagt waar ik naartoe ga, antwoord ik: “Naar huis.” Als men mij in Radkersburg vraagt waar ik naartoe ga, zeg ik: “Naar Rome.”
Museum im alten Zeughaus
Het museum is gevestigd in een pand uit 1588 dat als wapen- en proviandopslag voor het leger diende. Door zijn ligging aan de grens had Radkersburg lange tijd een belangrijke strategische functie voor de bescherming van Graz. Na de vrede met de Osmanen verloor het Zeughaus zijn functie en werden wapens en munitie naar het Zeughaus in Graz gebracht. De wapens gingen na de vrede met de Osmanen naar het Zeughaus in Graz. Nu biedt het museum een boeiende reis door de geschiedenis van Bad Radkersburg, met een mooie collectie oude gildekisten en wisselexposities over het leven in de regio aan de hand van historische zwart-wit foto’s. Emmenstraße 9, museum-badradkersburg.at
Russisch monument
Het monument aan de Grazertorplatz herdenkt de overwinning van het Rode Leger in 1945 en stond oorspronkelijk op de Hauptplatz.
Langgasse
Deze straat was in de Middeleeuwen deel van de handelsweg naar Hongarije. Aan het begin en einde werd ze geflankeerd door de Grazer en Hongaarse poort.
Frauenplatz
Dit idyllische plein met lindenbomen bereik je door het barokke Frauentor op de Hauptplatz. Op het plein staat de laat-barokke Frauenkirche met een mooie uientoren en tal van lage, middeleeuwse huizen. Men neemt aan dat het plein in de middeleeuwen werd bewoond door de joodse inwoners van Radkersburg en dat de kerk is gebouwd op de resten van een synagoge. Toen kiezer Maximiliaan eind 15e eeuw joden uit heel Oostenrijk uitwees (naar men vermoed omdat hij grote schulden bij hen had opgebouwd) werd op veel plekken waar synagogen stonden zogeheten ‘Mariakapellen’ gebouwd.
Stadswapen
Op veel plekken in Bad Radkersburg zie je een goudkleurig wagenwiel met acht spaken op een rood schild. Dat is het wapen van de stad.
Brouwerij Bevog
Microbrouwerij waarvan de bieren namen hebben als ‘Smoked Porter Ond’ of ‘India Pale Ale Kramah’. Op de etiketten staan trol-achtige fantasiewezens. In 2016 werden de craft bieren van Vasja Golar bekroond als beste van Oostenrijk en ze zijn ook in Nederland verkrijgbaar bij o.a. Jumbo supermarkten. Rondleiding met proeverij na aanmelding (vanaf zes personen). Gewerbepark B9 in Bad Radkersburg, bevog.at
Sektkelder Dom Penine
Honderdvijftig jaar oud ‘Haus des Schaumweins’ aan de Sloveense kant van de grens. Je kunt de Sekt hier proeven en kopen en ook een kelderrondleidingen met sekt-proeverij is mogelijk. In een van de kelders komt een natuurlijke waterval uit de rotsen. Jurkovičeva 5 in Gornja Radgona, radgonske-gorice.si/de
Schloss Oberradkersburg /Chateau Agata
Kasteel uit 1363 op een plateau boven de Mur in Gornja Radgona. Na een recente renovatie staan er in het park helaas veel kitschbeelden (denk aan nimfen en verliefde paartjes). Te bezichtigen zijn onder meer een herbarium, de kapel en enkele kamers. Grajska cesta 28 in Gornja Radgona, chateau-agata.com
Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.
Roadtrippen op de Austria Classic Tour
Kunsthaus Graz
8 spannende burchtruïnes
13 spectaculaire uitzichtplatforms
Veelzijdig wintergenot
Schilcherland
Steiner1888 Loden
Alpenhutten:
Basis van het bergtoerisme
Basis van het bergtoerisme
Klokkentoren-maker
Topchef
Wasserlochklamm
Langs industrieel erfgoed
Südsteirische Weinstraße
Ausseerland
Bergen en meren
Lederhosen-maker
Brouwerijen in Oostenrijk
Wandelen over almen
Topchefs
Ayurveda Resort
Mandira Styria
Bad Radkersburg
Gesäuse
Puur natuur
Parktherme
Bad Radkersburg
Murtal
Stoeterij in Piber
Uitvinder
Johann Puch
Johann Puch
Rogner Bad Blumau
Käferbohnensalade
Natuurpark Zirbitzkogel-Grebenzen
Schloss Obermayerhofen
Schloss Kapfenstein