Salzkammergut

Werelderfgoedregio Hallstatt-Dachstein

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Hallstatt© Wikimedia Commons, C.Stadler, BWAG

‘De alpine regio Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut is een uitzonderlijk voorbeeld van een natuurlijk landschap van unieke schoonheid en bijzondere wetenschappelijke betekenis, die ook getuigt van vroege en voortdurende menselijke, economische en culturele activiteit.’

Aldus de Unesco-commissie bij de opname van de regio Hallstatt-Dachstein Salzkammergut op haar Werelderfgoedlijst in 1997. En ja, de vier dorpen aan de voet van de 2995 meter hoge berg Dachstein in Opper-Oostenrijk – onderling verbonden door de Hallstättersee – hebben zowel wat natuur als cultuur het nodige te bieden. En dus gaan we ‘cityhoppen’ van Hallstatt naar Bad Goisern, Gosau en Obertraun: Wat kun je er zoal zien & doen in deze werelderfgoed-regio?

Hallstatt: Nagebouwd in China

Knekelhuis in Hallstatt © Wikimedia Commons, Jitka Erbenová

Hallstatt ligt op een smal, dichtbebouwd strookje land dat is ingeklemd tussen de Hallstätter See en het Dachsteinmassief. Het plaatsje is wereldberoemd dankzij de fraaie barokke architectuur met pastelkleurige houten huizen op de oevers van het fjordachtige meer. Het schilderachtige oord (zo’n 800 inwoners) werd in 2012 zelfs nagebouwd in de Chinese provincie Guangdong. Sindsdien werd het altijd al drukbezochte Alpendorp overspoeld door busladingen Aziatische toeristen, tot de gemeente in 2020 een beperking voor bussen invoerde. In de zomer kan het er nog steeds behoorlijk druk zijn, maar in het voor- en naseizoen kun je nog relatief rustig dwalen door de romantische straatjes en over de historische marktplaats. Werp vooral ook een blik in het knekelhuis van de St. Michaels-kapel op het kerkhof (Friedhof 146). Zeker de helft van de ongeveer twaalfhonderd netjes opgestapelde schedels is beschilderd met de naam of initialen van de overledene en/of fraai gedecoreerd met bloemen, bladeren en religieuze symbolen. De traditie ontstond in de 19e eeuw: Omdat het kleine kerkhof van het tussen meer en bergen ingeklemde Hallstatt met grondgebrek kampt, worden graven er relatief snel geruimd. Dankzij de individuele beschildering van de schedels kan men overleden familieleden toch ‘herkennen’.

Prehistorisch grafveld

Vondsten uit het Keltische grafveld in Hallstatt © Verbund OÖ Museen

Heel wat ouder zijn de overblijfselen van zeker duizend overledenen die zijn gevonden op een hooggelegen dal (Hochtal) boven Hallstatt. Dit grafveld, een van de belangrijkste uit de prehistorie, heeft zelfs z’n naam gegeven aan een heel tijdperk: De Hallstattcultuur, een beschaving die vanaf de vroege IJzertijd (ca. 800-450 voor de moderne jaartelling) veel sporen heeft nagelaten in Centraal-Europa. De graven werden al in de tweede helft van de 19^e eeuw ontdekt, maar worden nog steeds archeologisch onderzocht. De veelal spectaculaire grafgiften, zoals schepen, wapens en sieraden, getuigen van welvaart en wereldwijde handelsbetrekkingen dankzij vroege zoutwinning en -handel in de regio. Veel originele vondsten worden tentoongesteld in het Museum Hallstatt (Seestraße 56). Bezoekers krijgen hier met hulp van videoanimaties, holografische displays en driedimensionale presentaties bovendien een overzicht van de ontwikkeling van Hallstatt vanaf de prehistorie tot aan de recente geschiedenis met thema’s als religie, alledaagse cultuur en toerisme. Het museum is dan ook een goed uitgangspunt voor een eerste kennismaking met de regio.

Hotel-restaurant © Grüner Baum

Een prettig adres in de buurt voor ‘Kaffee und Kuchen’ is de Gemischtwarenhandlung (Gosaumühlstraße 62): Café, winkel en wasserette ineen met een grand café-achtige inrichting. Voor een uitstekende lunch met uitzicht op de Hallstättersee is Seehotel Grüner Baum (Marktplatz 104) een aanrader. Het terras en het modern ingerichte restaurant Zum Salzbaron liggen direct aan het water en op de kaart staan gerechten met vis uit het meer. Het huis, voor het eerst vermeld in een document uit 1700, heeft al meerdere keren als filmset gediend en er logeerden prominente gasten als keizerin Elisabeth van Oostenrijk (Sisi) en misdaadschrijfster Agatha Christie.

Oudste zoutmijn

Zoutmijn Hallstatt

De geschiedenis van Hallstatt is onlosmakelijk verbonden met die van de zoutwinning. De Hallstattcultuur wordt wel gezien als de eerste Keltische beschaving en de term ‘Hal(l)’ (die terugkomt in veel plaatsen waar zout werd gewonnen) is waarschijnlijk van Keltische oorsprong. De Salzberg, met de oudste zoutmijn ter wereld, is nu een bezoekersmijn: De Salzwelten Hallstatt, in een paar minuten per kabelbaan bereikbaar vanaf het dalstation (Salzbergstraße 21). Tijdens een anderhalf uur durende rondleiding hier reis je door 7000 jaar Hallstätter mijnbouwhistorie. Gekleed in witte overall suizen we onder andere over een 64 meter lange mijnwerkersglijbaan naar beneden en gaan we zelfs naar de ‘bioscoop’: Vierhonderd meter onder de grond wordt met levensechte animaties het harde dagelijkse werk van de mijnwerkers uit de bronstijd tot leven gewekt. De beelden worden geprojecteerd op een 3400 jaar oude prehistorische houten trap die in de mijn is gevonden en al in de bronstijd werd gebruikt om het ‘witte goud’ vanuit de berg in zakken naar boven te dragen.

Uitzichtplatform

Rudolfsturm © Wikimedia Commons

Vanaf de Salzwelten lopen we via een panoramabrug naar de Rudolfsturm. De toren, tegenwoordig een restaurant/café met uitzichtterras, is vernoemd naar de Habsburger koning Rudolf I. Hij werd tussen 1282 en 1284 gebouwd door diens zoon hertog Albrecht I van Oostenrijk om van hieruit de zoutberg te kunnen verdedigen.

Nabij de Rudolfsturm ligt een van de populairste attracties van Hallstatt: Het 12 meter lange uitkijkplatform Skywalk, dat als de punt van een ster vrij zwevend op 360 meter boven de daken van Hallstatt uitsteekt. Om vanaf hier over Hallstatt en de Hallstättersee uit te kijken, hebben we enig geduld nodig. Een buslading Chinese toeristen is ons net voor en stuk voor stuk laten ze een foto van zichzelf maken – armen in een juichgebaar omhoog – met het werelderfgoed-uitzicht op de achtergrond. Helaas is er vanwege de mist vandaag niet al te veel te zien, maar ze blijven er prettig blijmoedig onder.

Uitzichtplatform Skywalk

Zout en andere souvenirs uit het Salzkammergut zijn te koop in de winkel Salzwelten Shop bij het dalstation. Zowel bij dit dalstation als in het met slagbomen afgesloten centrum van Hallstatt zijn er geen parkeerplaatsen voor bezoekers. Voldoende openbare (wel betaalde) parkeerplaatsen vind je aan de rand van het dorp, op loopafstand van alle attracties. Meer informatie: hallstatt.net

Parkeerstress vermijden? Hallstatt is goed bereikbaar per openbaar vervoer. Plan je reis op oebb.at. Vanaf het treinstation in Hallstatt brengt schip Stefanie van de Hallstatt Schifffahrt je naar het centrum van het dorp. Het mooiste uitzicht op Hallstatt heb je sowieso vanaf het water. Een bijzondere ervaring biedt een rondtocht over de Hallstättersee met een 12 meter lange en 1,8 meter brede Zille (platbodem), die op het meer een lange traditie hebben als transportmiddel voor goederen en mensen. Je kunt zo’n rondvaart met ‘gondelier’ boeken bij scheepvaartbedrijf Navia (aanlegplaats: Seestraße 89).

Bad Goisern: Waar vakmanschap gecultiveerd wordt

Huizen in het centrum van Bad Goisern

Bad Goisern, de tweede werelderfgoedplaats in de regio, heeft een charmante dorpskern met statige villa’s en met bloemen versierde huizen. Door het dorp loopt een themaweg met op panelen meer informatie over de geschiedenis. Is die in Hallstatt gevormd door de archeologische erfenis, voor het huidige Bad Goisern is traditioneel vakmanschap veel bepalender. Waar elders ten tijde van de industrialisatie ambachtelijk werken dreigde uit te sterven, maakte het hier juist een bloeiperiode door.

Ook dat had indirect alles te maken met de zoutwinning, aldus Barbara Kern. Zij is woordvoerder van het Hand.Werk.Haus in Bad Goisern (Rudolf-von-Alt-Weg 6), een museum, winkel en werkplaats gewijd aan geschiedenis en cultivering van vakmanschap in het Salzkammergut. Kern: ‘De zoutmijnen in onze regio waren eigendom van het huis Habsburg. Zij grensden het Salzkammergut in de 12e eeuw letterlijk af van de buitenwereld om zo bedrijfsspionage te voorkomen. Het was bijna onmogelijk om hier te infiltreren, en andersom was het voor hooggekwalificeerde werknemers bijna niet mogelijk het gebied te verlaten.’

Villa’s als zomerverblijf

Villa aan het Kurpark in Bad Goisern

Veel ambachtslieden waren er indertijd niet in de regio. Handwerk was net zo kostbaar als nu, maar het gros van de mijnwerkers en houtknechten had weinig inkomsten. ‘Een paar schoenen kostten een maandloon. Mensen maakten en repareerden daarom alles zo veel mogelijk zelf.’

De kentering kwam toen aan het begin van de 19e eeuw de grenzen opengingen. ‘Dat viel samen met de romantiek. ‘Men ging zich voor het eerst interesseren voor het vermeend idyllische leven op het platteland als tegenpool tegen het leven in de stad en de opkomende techniek. Het voorheen ontoegankelijke Salzkammergut was een witte vlek op de kaart. Mensen waren nieuwgierig, kwamen hier naartoe en “veroverden” de regio. De geprivilegieerde bovenlaag uit de steden begon grote, luxueuze villa’s te bouwen als zomerverblijf. Opeens was er veel werk voor timmerlui, smeden, kachelbouwers, kleermakers en andere ambachtslieden, want de vermogende elite wilde vakmanschap én kon het zich permitteren. Dat leidde tot een bloeiperiode van handwerk in onze regio.’

Shop in het Hand.Werk.Haus in Bad Goisern © Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut, Christopher Unterberger

Die traditie wordt tot op de dag van vandaag gekoesterd. Om samen sterker te staan, hebben ambachtslieden uit het Salzkammergut in 2019 de vereniging Hand.Werk.Haus opgericht, met nu 30 leden. Ze verkopen hun producten gezamenlijk in de winkel op de benedenverdieping van het door hen geëxploiteerde Hand.Werk.Haus, ondergebracht in een voormalig kasteel. In het sfeervolle museum op de bovenste twee verdiepingen worden regionale ambachtslieden voorgesteld, gegroepeerd rond thema’s als ‘Van kop tot voet’ (hoeden-, schoen- en kleermakers…) of ‘van de hand in de mond’ (bierbrouwers, koffiebranders, ambachtelijke slagers…). De collectie omvat verder een grote verzameling historisch gereedschap en machines.

Goiserer, schoenen uit Bad Goisern, zijn een begrip in Oostenrijk © Rudi Kain Photographie

Om vakmanschap toegankelijk te maken, worden er vanuit het Hand.Werk.Haus bovendien allerlei activiteiten georganiseerd, zoals workshops, een kerstmarkt in december en de jaarlijkse zomerexpositie ‘Meistersommer’ met wisselende thema’s. In 2024, als het Salzkammergut Culturele Hoofdstad van Europa is, gaat die expositie over ‘parelmoer’ en andere materialen die worden verwerkt in gebruiksobjecten en kunstvoorwerpen. In Bad Goisern vindt dan onder meer een optocht plaats van honderden vrouwen uit heel Opper-Oostenrijk die een Perlhaube dragen: Een zwarte, onder andere met parelmoer versierde klederdrachtmuts die bij speciale gelegenheden wordt gedragen.

Pleisterplaats

Gasthaus Moserwirt in Bad Goisern

Mede dankzij de goede infrastructuur is Bad Goisern een goede pleisterplaats voor vakanties in de regio. Een prettig gastvrij en gemoedelijk overnachtingsadres in het centrum is de rustig gelegen Gasthof Moserwirt (Kirchengasse 6), met smaakvol ingerichte moderne kamers, een ruime lounge, een tuin, een wellnessbereik en een prima keuken.

Live muziek in bar-restaurant Maislinger

Centraal trefpunt voor zowel de lokale bevolking als toeristen is café-bakkerij-konditorei-restaurant-bar Maislinger (Marktstrasse 4). Je koopt hier niet alleen brood en gebak, maar kunt in meerdere met elkaar verbonden, gezellig ingerichte ruimtes vanaf ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat terecht voor ontbijt, lunch, diner of een borrel aan de bar, waar soms ook bands optreden.

Steegwirt in Bad Goisern © Wikipedia

Buiten het centrum is een bezoek aan het Welterbe-Wirtshaus Steegwirt (Au 12) een aanrader. Het sinds 1571 bestaande restaurant, gevestigd in een van de weinige renaissancegebouwen in het Salzkammergut, ligt direct aan de Hallstättersee op de plek waar vroeger zoutschepen vanaf het meer de rivier Traun op voeren. Nu zit je heerlijk aan het water op het terras onder de kastanjebomen. De uitstekende keuken, met modern geserveerde Oostenrijkse en internationale gerechten, is terecht met twee Hauben (koksmutsen) gewaardeerd.

Mosterd proeven bij Annamax

Nog een ‘lekker’ adres, voor liefhebbers van mosterd een omweg waar, is Annamax (St. Agatha 38 in Bad Goisern), de mosterdmakerij van Rainer Baumgartner. In zijn winkel koop je meer dan twintig verschillende soorten koudgeperste, ambachtelijk gemaakte mosterd (zoals een heerlijke mosterd-‘kaviaar’ met in de mond ploppende mosterdzaadjes. Je kunt er ook een rondleiding boeken.

Obertraun: Topervaringen  

Rieseneishöhle

Obertraun, de kleinste van de vier werelderfgoedplaatsen, ligt in een dal langs de monding van de rivier Traun en is omgeven door hoge bergen. De meest markante is de 2100 meter hoge Dachstein Krippenstein, meteen ook het uitgangspunt voor een aantal top-ervaringen. De kabelbaan Dachstein-Krippenstein legt de weg naar de top in twee etappes af. Vanaf het dalstation (Winkl 34) voert de eerste etappe naar middenstation Schönbergalm, waar je bij de kassa een combiticket kunt kopen voor rondleidingen (met tijdslot) door de twee belangrijkste attracties hier: De ‘Rieseneishöhle’ en de ‘Mammuthöhle’.

De ijsgrot, een pittige klim van zo’n twintig minuten vanaf het bergstation, is een in de Dachstein uitgesleten gangenstelsel met meerdere grote kamers met ijsrotsen en -spleten, stalactieten en stalagmieten. De ijsformaties ontstaan door water dat via scheurtjes in het Dachtsteinplateau naar beneden sijpelt en dan door de kou ondergronds (gemiddeld -2 graden) bevriest. Wij hebben ons erop gekleed; een aantal in hun zomerjurken bibberende meiden duidelijk niet. Onze ongeveer 50 minuten durende rondleiding met achtergrondinformatie over het ontstaan van de grot wordt vooral tot een belevenis dankzij een licht- en muziekshow, een 35 meter lange touwbrug boven een ijsmeer en de twee grommende ‘holenberen’ Ben en Boris die halverwege opduiken.

Mamuthöhle

De karstgrot Mammuthöhle (eveneens op 20 minuten lopen vanaf bergstation Schönbergalm) ontleent z’n naam aan z’n reusachtige omvang (en heeft dus niets met mammoets te maken). Van de 70 kilometer grottenstelsel die inmiddels zijn onderzocht, kan zo’n 800 meter tijdens rondleidingen worden bezocht. Het natuurlijke licht- en schaduwspel (waar al dan niet licht door spleten in de rotsen binnendringt) zorgt ook hier voor afwisseling.

5 vingers, een spiraal en een haai

Uitzichtsplatform Five Fingers © Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut, Rudi Kain Photografie

Een bezoek aan beide grotten is een ochtend vullend programma, te meer omdat we op de terugweg naar de kabelbaan nog het kleine maar informatieve museum over geschiedenis en onderzoek in de grotten bezoeken. Daarna stappen we opnieuw in de kabelbaan. Etappe 2 brengt ons naar de top van de Krippenstein, waar we lunchen in het grote, in het bergstation geïntegreerde bergrestaurant.

Op de Krippenstsein liggen de attracties niet onder de grond, maar juist in de buitenlucht. Het uitzichtplatform 5 Fingers, op twintig minuten lopen, lijkt inderdaad op een hand met vijf vinger (van elk 4×1 meter). Die hand ‘zweeft’ boven de 400 meter hoge afgrond (niets voor mensen met hoogtevrees) en biedt opnieuw dat spectaculaire uitzicht over Hallstatt en de meren van het Salzkammergut. Meer ontspannen is de Welterbespirale, een ‘schip’ van aluminium met vanaf het uitzichtplatform op het dek een 360-graden panoramablik.

Wie wil, kan vanaf het bergstation naar het dalstation Gjad lopen via de Heilbronner-wandelroute. Tijdens deze makkelijke afdaling over brede paden (ongeveer 3 uur) kom je onder andere de 8 meter grote Dachstein-Haai tegen: Klim de trap op en kijk in zijn bek voor een blik in de prehistorie van het Dachsteinmassief, toen nog overspoeld met zeewater waarin oer-haaien zwommen.

© Gasthaus Koppenrast

Eenmaal beneden kun je desgewenst opnieuw ondergronds tijdens een rondleiding Koppenbrüllerhöhle. In de jongste van de drie Dachstein-grotten baant het water in tal van beken zich ‘brullend’ een weg door de rotsen. Startpunt van rondleidingen is Gasthaus Koppenrast aan de rand van Obertraun (Obertraun 123). Dit stijlvolle familiebedrijf is ook een prima adres om een topdag op de Krippenstein culinair op topniveau af te sluiten. Herbert en Manuela Stricker weten met producten van het seizoen en uit de regio creatieve en verfijnde gerechten te bereiden.

Gosau: Natuurjuweel

Avondstemming aan de Gosausee © Hallstatt-Dachstein/Salzkammergut, Rudi Kain Photografie

Gosau, de vierde plaats in de werelderfgoedregio Dachstein Salzkammergut, herken je niet meteen als dorp, want de gemeente strekt zich uit over een 14 kilometer lang dal tot aan de Gosau-meren. Je vindt hier daarom nog volop ruimte voor activiteiten in de natuur. Zo brengt de Gosaukammbahn (Gosau 148) je vanaf midden mei tot begin november naar de Zwieselalm en het wandelgebied Dachstein West.

In het dal voert een eenvoudige maar prachtige rondwandeling (5,6 km) naar de in een bescherm natuurgebied gelegen Vordere Gosausee te lopen met de mogelijkheid om naar de Hintere Gosausee en Gosaulacke door te lopen. De grote Vorderer Gosausee is ontstaan in de laatste ijstijd, toen gletsjers als het ware een trog hebben uitgeschuurd waarin het water omhoog werd gestuwd. Nu wordt het meer gevoed door meerdere, deels ondergrondse, waterstromen. We beginnen onze wandeling langs de linkeroever (de zonkant) van dit meer met uitzicht op het Dachsteinmassief. Later wandelen we door een gemengd bos met ontelbare bloeiende bloemen in kleine weiden en grote, met mos bedekte rotsen.

Boomstronken op de oever van de Vordere Gosausee

Aan het einde van het meer buigt een bosweg af in de richting van de kleinere Hinterer Gosausee, aan het einde van het dal aan de voet van de Dachstein. Om onze wandeling te verlengen, nemen we dit pad dat ook via het derde, nog kleinere meertje Gosaulacke voert. Bij de Holzmeister Alm, een blokhut, keren we om en lopen we langs dezelfde weg terug tot aan de Vorderer Gosausee. Daar slaan we linksaf om via de andere oever van het meer (de schaduwkant) de rondwandeling te voltooien. Onderweg zien we in het zand op de oever een groep kunstig gedrapeerde boomstronken. Ze zijn daar blijven liggen na een enorme lawine die in 1987 brede stukken bos meenam. Dat is gelukkig alweer een tijd geleden. Nu is de Vorderer Gosausee voor zowel de lokale bevolking als toeristen een geliefd excursiedoel, zeker in de zomer als het water warm genoeg is om erin te zwemmen.

Kabbelend beekje naar de Gosausee

De drie Gosauseen zijn zowel per auto als met het openbaar vervoer bereikbaar. Plan je reis met het openbaar vervoer (halte 4824 Gosau) op: postbus.at. Parkeren kan op de gratis parkeerplaats direct naast het Gasthaus Gosausee (Gosauseestrasse 152) bij het start- en eindpunt van de wandelroute. Met een bootje het water op? Waterfietsen, elektrische bootjes en Stand Up Paddling-boards zijn te huur bij: gosausee-boote.at

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.