Baden bij Wenen

Keizerlijke flair

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Standbeeld voor de componisten Johann Strauss en Joseph Lanner in het kuurpark

Keizers voelden zich er thuis en componisten vonden er hun inspiratie… Baden bei Wien is de belangrijkste toeristische stad in Neder-Oostenrijk. Dat heeft alles te maken met water. Al in de Romeinse tijd was het toenmalige Aquae Pannonicae een populair kuuroord vanwege de geneeskrachtige zwavelhoudende warmwaterbronnen.

In de 19e eeuw ontdekte keizer Franz II van Oostenrijk de bossen rondom Baden als jachtgebied. De stad zelf beviel hem zo goed dat hij er dertig zomers doorbracht. ‘Hij zette Baden opnieuw op de kaart’, aldus gids Christine Triebnig-Löffler. In het kielzog van de keizer kwamen andere adellijke families en gegoede burgers vanuit Wenen naar het nabijgelegen plaatsje. Het kuurtoerisme beleefde een revival, al was dat lang niet altijd om gezondheidsredenen. ‘Kuuroorden waren de toeristische hotspots van die tijd. Paleizen vond men saai en vervelend. Een kuuroord was interessant. Je kon er flaneren door de straten, wandelen in de parken of roddelen tijdens het gezamenlijke baden. Concerten of ballen zorgden voor amusement.’

Kurpark met standbeeld Strauss en Lanner op achtergrond

Ook musici en andere kunstenaars waren graag geziene gasten, zoals liedcomponist Franz Schubert, walskoning Johann Strauß en dichter Franz Grillparzer. Wolfgang Amadeus Mozart kwam er vooral de laatste drie jaren van zijn leven als begeleider van zijn vrouw Constanze, die last had van een open been. Hij componeerde in Baden het Ave Verum Corpus en speelde dit voor het eerst op het barokorgel van de parochiekerk St. Stephan.

Pestzuil

Vandaag de dag biedt Baden een aangename symbiose tussen historische en moderne flair. De stad heeft allure dankzij de vele parken, de imposante neoclassicistische huizen die 19e-eeuwse (kuur)toeristen in en rondom het centrum lieten bouwen en de voormalige kuurhuizen die nu in gebruik zijn als museum, toerismebureau of bijvoorbeeld restaurant. Het autovrije centrum nodigt uit tot flaneren. De Hauptplatz met Biedermeier-raadhuis en pestzuil is net als in de keizertijd een zomers trefpunt. Mensen ontmoeten elkaar op de terrasjes van de cafés of bij de kraampjes waar je vers druivensap direct van de wijnboer kunt proeven. Voor veel Weners is Baden een geliefd dagtripje, maar je kunt je hier ook prima een lang weekend of midweek vermaken. Hieronder onze top-tips voor een stedentrip naar deze mondaine stad.

In het spoor van de keizer

Baden tooit zichzelf graag met de titel ‘Kaiserstadt’. Feit is dat zowel de eerste als de laatste erfelijke keizer van Oostenrijk in het kuuroord hebben gewoond. De eerste was Franz Joseph Karl van Habsburg-Lotharingen (1768-1835). Als Franz II was hij de laatste gekozen keizer van het in 1806 ontbonden Heilige Roomse Rijk; als Franz I benoemde hij zichzelf in 1804 tot eerste keizer van Oostenrijk.

Cafe Restaurant in het Doblhoffpark

Franz I kwam in 1796 voor het eerst naar Baden en werd verliefd op het stadje. Hij bracht er vrijwel alle zomers door en benoemde de stad in 1804 tot officiële keizerlijke zomerresidentie. Aanvankelijk woonde hij in het Augustijnerklooster, maar na een stadsbrand in 1813 moest hij op zoek naar een nieuw onderkomen. Op de Hauptplatz kocht hij een relatief eenvoudige villa (zijn toenmalige echtgenote Maria Ludovica achtte het huis zelfs ‘onbewoonbaar’): het Kaiserhaus. Gids Christine Triebnig-Löffler: ‘Het was echt een privéresidentie.

De keizerlijke familie woonde er zonder al te veel hofceremonieel. De keizer liep in burgerkleding – met een broek en een bruin jasje – door de stad. We weten dat de rand van zijn hoed vies was van het telkens op- en afzetten ter begroeting. Voor Baden was het geweldig dat het huis midden in de stad lag. De keizer, zijn broers en zussen en hun families liepen er in en uit. Veel mensen kwamen naar de stad om te Kaiserschauen – want in die media-arme tijd wist vrijwel niemand hoe de keizer eruit zag. Al die gasten moesten eten, drinken, wonen en worden vermaakt. Dat zorgde voor een enorme economische boom.’

Undine-fontein in het kuurpark

De opvolgers van Franz I gaven de voorkeur aan Bad Ischl als zomerverblijf. Alleen de laatste Oostenrijkse keizer Karl I en zijn echtgenote Zita woonden in 1917-18 in Baden. Vanuit het Kaiserhaus voerde Karl I toen het opperbevel over het leger. In het Kaiserhaus is nu onder meer een museum gevestigd met wisselende exposities, onder andere over de vorsten van het huis Habsburg. Hauptplatz 17, kaiserhaus-baden.at

Arnulf Rainer Museum

Twee van Badens thermale bronnen vulden tot 1973 de baden van het Frauenbad op de Josefsplatz: genoemd naar de Frauenkirche die eerder deze plek stond. Inmiddels is hier het Arnulf Rainer Museum gevestigd – met wisselende exposities van het werk van de in 1929 in Baden geboren kunstschilder die bekend werd om zijn overschilderingen van foto’s en grafisch werk.

Arnulf Rainer Museum

Het pand uit 1821 is een architectonisch juweel, met een groot contrast tussen de sobere, ornamentvrije gevel met classicistische zuilengalerij en het elegante interieur dat dateert van een verbouwing uit 1877. De centrale hal werd toen een spiegelzaal met marmeren zuilen en ook de baden werden met marmer bekleed. Gids Christina Triebnig-Löffler: ‘Het Frauenbad moest het sjiekste bad überhaupt worden, een trefpunt voor iedereen die ertoe deed. Het was dé plek om nieuwtjes uit te wisselen, zaken te doen of een huwelijkskandidaat treffen. Men zat vaak urenlang op de bankjes in het bad terwijl een badmeester hapjes rondbracht.’
De oorspronkelijke kleedkamers en baden zijn bij de verbouwing tot museum intact gelaten en vormen nu een mooi contrast met de moderne kunst van Rainer.  Josefsplatz 5, arnulf-rainer-museum.at

Beethovenmuseum

Beethovenmuseum

De Duitse componist Ludwig van Beethoven (1770-1827) was een frequente kuurgast in Baden. Het huis waar hij tussen 1821 en 1823 enkele malen logeerde, Rathausgasse 10, herbergt nu het Beethovenmuseum. Hier schreef hij zijn Missa Solemnis en grote delen van zijn negende symfonie Ode aan de vreugde. Een levensgrote kartonnen Beethoven maakt duidelijk aan welke kwalen de componist zoal leed: aambeien, leverproblemen, darmproblemen, oogontstekingen en zijn toenemende doofheid. Gids Christine: ‘In de jaren dat hij naar Baden kwam, ongeveer vanaf zijn veertigste, kon je al niet meer gewoon met Beethoven conserveren. Hij ging graag in het nabije bos Wienerwald wandelen. Dan nam hij altijd een schrift en een potlood mee. Als je hem tegenkwam en een praat­je wilde maken, moest je alles opschrijven.’ Rathausgasse 10, beethovenhaus-baden.at

Romeinse sporen

Gang naar de originele Romeinse bron

Het oudste deel van Baden ligt onder de grond. Uit vijftien bronnen stroomt dagelijks 4 miljoen liter zwavelhoudend water van 32 tot 36 graden. Tijdens een stadsrondleiding bezoek je onder meer de Römerquelle in een mijngang onder het Kuurpark – waar het water door een spleet aan de oppervlakte komt. Uit archeologische vondsten blijkt dat de Romeinen het ‘gele goud’ al gebruikten om te kuren. Ook daarna bleef Baden het thermale water koesteren. Niet voor niets toont het stadswapen uit 1480 een naakte man en vrouw in een houten tobbe. ‘Een betere reclame voor de stad was er niet in een tijd dat vrijwel niemand thuis water had’, aldus gids Christine. Wie nu wil zwemmen in het zwavelhoudende water kan terecht in de Römertherme, een wellnesscentrum met classicistische façade en voor de ingang een sculptuur in de vorm van een gigantisch Romeins hoofd. Neem hier een thermaal bad of een duik in het ‘gewone’ zwembad – waar je dankzij een glazen dak en zijwanden uitkijkt op de Wienerwald.
Römertherme: Brusattiplatz 4, roemertherme.at

Rosarium

Rosarium

Aan de rand van het centrum ligt het Doblhoffpark rondom kasteel Weikersdorf (nu een hotel), met vijver, Engelse landschapstuin én Oostenrijks grootste rosarium. Zeshonderd verschillende rozensoorten (30.000 struiken) worden hier duurzaam gekweekt, onder wie de rood-witte struikroos Baden bei Wien. De meeste rozen bloeien in juni, als ook de Badener Rosentage plaatsvinden (rosentage.baden.at), met onder meer rondleidingen en concerten. Bezienswaardig is ook een groot stenen hoofd van Beethoven – dat vlak bij het kasteel uit de grond lijkt de groeien. De sculptuur ligt op Beethovens geliefde wandelroute van Baden naar het Helenental in de Wienerwald. Voor kuurgasten was de Wienerwald zoiets als de ‘achtertuin’ van Baden en nog steeds kun je vanuit de stad makkelijk enkele uurtjes wandelen in dit grote ontspanningsgebied.

Kuurpark & Casino

Casino

Het uitgestrekte Badener Kuurpark op een heuvel aan de rand van het centrum was en is een flaneer- en uitgaanszone. In de jaren 1820-30 werd hier tijdens zomerse kuurconcerten gedanst op walsmuziek van Joseph Lanner en Johann Strauß. ‘Dat was revolutionair’, aldus Christine. ‘De wals was de eerste dans waarbij je intiem met z’n tweeën danste in plaats van in een groep zoals bij quadrille of menuet.’
Ook nu zijn er ’s zomers nog regelmatig gratis kuurconcerten. Behalve het muziekpaviljoen biedt het park bezienswaardigheden als de Beethoven-tempel, standbeelden van beroemde (kuur)gasten (onder wie Lanner en Strauß), bloemornamenten en een sierlijke fontein uit 1903 met een marmeren Jugendstil-beeld van de mythologische waternimf Ondine.

Aan de rand van het Kuurpark kun je een gokje wagen in casino van Baden, het grootste in Oostenrijk met daarin ook het prima restaurant Cuisino. Naast het casino ligt de Bühne Baden, een zomerarena met een uitschuifbaar glazen dak. ’s Zomers worden hier operettes en musicals opgevoerd.

Slapen & Eten

Vanuit de moderne, comfortabele kamers van hotel At the Park (atthepark.at) kijk je uit over het Kuurpark en het Casino Baden. Met ontbijtbuffet in de ruime lounge/ontbijtzaal of buiten op het terras. De voorliefde van de eigenaars voor moderne kunst is overal zichtbaar.

Snel een hapje eten? Op de Grüner Markt (Erzherzog Rainer-Ring 10) met honderd jaar oude houten kraampjes vind je een keur aan eettentjes. Vlakbij lokt het visrestaurant Marktamt (Brusattiplatz 5, marktamt.at) met een creatieve keuken en een rustig terras.

Cafe Central

Aan de stadsrand eet je uitstekend bij de Top-Heuriger van wijngoed Zierer (Weilburgstrasse 57, heuriger-zierer.at). Verfijnde gebakjes en bonbons maakt Herwig Gasser (Hauptplatz 17, suessesvomfeinsten.eu). Een klassiek ‘Weens’ koffiehuis is Café Central (Hauptplatz 19, cafe-central.at). De eeuwenoude Badener Zuckerl – een koffiebonbon – proef je onder meer bij Konditorei Ullmann tegenover het Doblhoffpark (Schlossergäßchen 16). Wijn uit de omgeving vind je bij de Hauervinotheek (Brusattiplatz 2, hauervinothek.at), gevestigd in de voormalige herberg van de abdij Heiligenkreuz.

Fotofestival

Zo’n tweeduizend foto’s van de beste fotografen wereldwijd (rondom wisselende thema’s) zijn elke zomer (tot eind september) te zien in de parken, pleinen en straten van Baden. De werken in deze zeven kilometer lange openluchtgalerie zijn afkomstig uit La Gacilly in het Franse Bretagne, waar dezelfde expositie altijd een jaar eerder te zien was tijdens het jaarlijkse openlucht-fotofestival La Cacilly. festival-lagacilly-baden.photo

Meer informatie

Toerismebureau in het voormalige Leopoldsbad

Baden in Neder-Oostenrijk heeft circa 25.000 inwoners. Het stadje ligt 27 kilometer ten zuiden van Wenen en is vanuit die stad bereikbaar met de Badner Bahn. Deze elektrische tram pendelt vier tot acht keer per uur tussen de stations Wien Oper en Baden Josefsplatz (reistijd circa 1 uur). Plan je reis op de site van de Wiener Lokalbahnen: wlb.at

Informatie over accommodaties, gastronomie, bezienswaardigheden, evenementen, stadsrondleidingen e.d.: Toerismebureau Baden: Brusattiplatz 3, tourismus.baden.at

Kijk wat je allemaal in de omgeving kunt doen op onze wegwijzer.