Wandelen

Bergwaterwereld Defereggental

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Defereggental

Het Defereggental in Oost-Tirol is mede dankzij de beschermde ligging in het nationale park Hohe Tauern een van de meest ongerepte en dunst bevolkte hooggebergtedalen in de Alpen, met zo’n 2400 inwoners verspreid over de drie gemeenten St. Jakob, St. Veit en Hopfgarten. Naast de omlijsting door meer dan 50 ‘drieduizenders’ vormt water het hoofdingrediënt van het landschap. Bijna geen ander dal in de Alpen biedt zoveel mogelijkheden voor recreatie op en rondom het water.

Drakenboten

Drakenbootrennen – Pink Ladies

Tijdens ons verblijf zijn we getuige van een van de mafste uitingen van dit watervertier: De hoogste drakenbootrace ter wereld op de Obersee (2576 meter) boven St. Jakob. Als we met de auto omhoog rijden om dit zomerevenement bij te wonen, moeten we geregeld even stoppen om omlaag slenterende koeien te laten passeren. Blijkbaar wordt de drukte op de almweiden rondom het meer hen te veel en wijken ze deze ochtend liever uit naar lagere, rustiger, graasgebieden.

Wij treffen boven een vrolijke bedrijvigheid aan. Het is duidelijk dat het in deze competitie minder draait om winnen dan om onderling plezier. De teams (16 tot 20 peddelaars plus trommelaar en stuurman- of vrouw) hebben namen als Coal Miners & friends, Pink Ladies, Red Hot Chili Päddler en Tabaluga Dragons. Ze vormen een bonte mix van jong en oud, man en vrouw, maatje s tot xl, sportief gekleed of juist in carnavaleske outfits. Als hun met drakenkoppen versierde kano’s de afstand van 250 meter over het water afleggen, opgezweept door de trommelaars die het tempo aangeven, wordt elk team vanaf de oevers even enthousiast aangemoedigd. Meedoen is tijdens deze fun-cup belangrijker dan winnen.

De Obersee

De Obersee (ligt aan de voet van het Almer Horn (2985 m)  bij het Staller Sattel, de bergpas die het Defereggental verbindt met het Zuid-Tiroolse Antholzer Tal. Een deel van de toeschouwers gebruikt de tijd tussen de voorrondes in de ochtend en de finale in de middag voor een uitstapje naar de Italiaanse kant. Bij de grens vormt zich al snel een file, want omdat de pasweg vanaf hier maar een rijstrook heeft, wordt het verkeer geregeld met een stoplicht. Aan de Oostenrijkse kant gaat het licht alleen gedurende het eerste kwartier van elk uur op groen.

Wij laten de auto staan en gebruiken de middagpauze voor een rondwandeling (4,7 km) langs de Obersee, over een goed begaanbaar pad tussen drassige weiden met daarin prachtig bloeiende alpenrozen. Uit archeologische vondsten blijkt dat mensen hier al in het Mesolithicum verbleven. Een andere sensationele vondst was de ongeveer 1000 jaar oude boomstamkano die op de bodem van het meer werd gevonden. Deze vroege “drakenboot” behoorde waarschijnlijk toe aan de visser van de prins-bisschop van Bressanone, die eigenaar was van de Obersee, en is nu te zien is in het museum Zeitreise Defereggen in St. Jakob (Unterrotte 75), samen met veel andere documenten en historische vondsten uit het Defereggental.

Alpengasthaus Obersee

Tijdens de Drakenbootrace werd er op de weg en weiden rondom het Staller Sattel geparkeerd, maar normaal gesproken is het uitgangspunt voor een bezoek aan de Obersee de wandelparkeerplaats Grünbichl (tevens bushalte) of iets verderop bij de Staller Almen. Vanaf daaruit is het nog ongeveer 1 kilometer lopen naar de Obersee. Direct aan het bergmeer kun je iets eten en drinken bij Alpengasthaus Obersee.

Waterwandelen

Wasserwanderweg

Direct naast de Defereggental Landesstraße (de hoofdweg door het dal) loopt de Schwarzach. Bij die rivier, aan de oostelijke rand van St. Jakob, begint een mooie rondweg door veengebieden, langs vijvers, bronnen, bergbeken en watervallen. Borden onderweg geven informatie over flora, fauna en natuurrampen als het hoogwater van 1966. De korte variant van deze wandeling duurt ongeveer een uur. Wij verlengen de route door naar het gehucht Maria Hilf te lopen. Daar buigen we bij de kapel af richting Stadtner Mühle en – 20 minuten verderop – de Staller-waterval. Op het larikshouten uitkijkplatform staan we zo dicht op het vallende water dat we de druppels op ons gezicht voelen.

Stadtner Mühle en Staller waterval

Water is zo alom aanwezig in het Defereggental, dat er zelfs een aparte ‘waterschattenkaart’ is uitgebracht. Zo is er ook een Wasserwanderweg in het plaatsje Hopfgarten en kunnen kinderen zich uitleven in de speelarena Wassermythos Ochsenlacke, waar rondom een bergmeer op 2350 meter hoogte reusachtige speeltoestellen staan in de vorm van dieren als forel, libel, alpenwatersalamander en graskikker.

Geneeskrachtig water

Heilwasserwelt

De grootste waterschat van het Defereggental bevindt zich niet hoog in de bergen maar juist diep onder de grond op 1850 meter. Daar werd in 2004 een bron aangeboord met thermaal water. In 2011 werd het warme water erkend als ‘geneeskrachtig’ vanwege het extreem hoge gehalte aan mineralen: Vooral jodium, natriumchloride/zout, maar bijvoorbeeld ook calcium en magnesium.

Rondom de bron is sindsdien de Heilwasserwelt ontstaan, met een Kneipp-pad, rustplekken en het Heilwasserhaus: Een als rotsgrot vormgegeven expositieruimte waar je rondleidingen kunt krijgen over geschiedenis, geologie en werking van het minstens 600.000 jaar oude water. ‘We zijn gaan boren omdat we vermoeden dat we op thermaal water zouden stuiten’, vertelt gids Manuela Gutwenger. ‘We hoopten een klein kuuroord te beginnen, met een zwembad en allerlei behandelingen.’

Balie van de Heilwasserwelt

De euforie was dan ook groot toen er inderdaad warm water naar de oppervlakte kwam, maar al snel volgde de ontnuchtering. Het water komt namelijk niet uit een groot ondergronds meer, maar vormt kleine poeltjes bij spleten in het poreuze gesteente. Gutwenger: ‘Via natuurlijke druk komt het heel langzaam naar de oppervlakte, met maximaal 450 liter per dag. Daar kun je geen zwembad mee vullen.’

Het water, dat via ondergrondse leidingen wordt opgepompt en gebotteld, is niet drinkbaar (te zout), maar wordt (puur of bijvoorbeeld als wikkel) gebruikt voor medische toepassingen. ‘Na langjarig onderzoek blijkt het vooral gewrichtsklachten en huidaandoeningen als psoriasis, eczeem en acne te kunnen verminderen.’

Snavelmensen

De kunstgrot in het Heilwasserhaus

De kunstgrot in het Heilwasserhaus (Sironahöhle, vernoemd naar de Keltische godin Sirona) is vormgegeven door de Oost-Tiroolse kunstenaar Michael Lang. Je ziet onder andere cilindervormige stukken gesteente die met de boorkern naar boven zijn gehaald. Ze laten samenstelling en structuur van de geologische lagen op verschillende dieptes zien. Blikvanger in de aanpalende winkel zijn grote, abstracte kleurrijke afbeeldingen. Het blijken foto’s van onder de microscoop duizend maal uitvergrote plakjes geslepen gesteente. ‘Een soort röntgenopnames van steen’, aldus Gutwenger.

Schnabelmenschen decoratie

De toonbank en de wanden van de winkel zijn gedecoreerd met uit hout gesneden snavels, net als de façade van het Heilwasserhaus. Het blijkt een verwijzing naar de legende van de reusachtige Schnabelmenschen (snavelmensen) die in oertijden over het Defereggental en zijn bewoners waakten en voor voorspoed zorgden. Hun bescherming was echter voorwaardelijk: Niemand mocht het dal verlaten en buitenlandse reizigers mochten er niet naar binnen. Op een dag verzamelde zich echter water in een holte boven de Jagdhausalm. Voorbijdrijvende wolken namen de vorm aan van verre continenten en landen die werden weerspiegeld op het oppervlak van het Pfauenauge – zoals het meertje werd genoemd. Zo sijpelde de reislust het Defereggental in. Al gauw trokken jonge mannen als marskramer de wereld in om zeisen, slijpstenen, klokken, tapijten en zelfs hoeden te verkopen.

De wandelroute naar de Heilwasserwelt loopt midden door een natuurgebied

Om een lange legende kort te maken: De snavelmensen lieten zich niet meer zien en met de welvaart in het dal was het voorbij. Toch kwam het uiteindelijk goed. Vele tientallen jaren later bracht een groep teruggekeerden een fluit mee waarvan het mondstuk onmiddellijk deed denken aan de inheemse snavelmensen. Niemand was in staat er geluid uit te halen en dus werd het als herinnering rechtop in de grond bij St. Jakob gestopt. Toen de wind door de fluit blies, klonk er alsnog een prachtige melodie. De erdoor aangelokte snavelmensen kwamen weer tevoorschijn. Ze verzoenden zich met de bevolking en trokken zich vervolgens definitief terug in hun schuilplaats in het ondergrondse zoutmeer – want ‘zoutstenen’ waren hun favoriete lekkernij. Sindsdien heerst er weer voorspoed in het dal.

Producten van Deferegger Heilwasser, zoals een pure spray, bodylotion, hydraterende crème, shampoo en douchegel zijn te koop in de winkel in de Heilwasserwelt zelf of in de webshop (verzending alleen naar Duitsland, Oostenrijk en Italië). Klik hier voor meer verkooppunten.

Muziekfeest

Gemeenschappelijk optreden van de muziekkapellen St Jakob en St Veit in Defereggen

In elke legende zit een kern van waarheid. Feit is dat er lange tijd grote armoede heerste in het Defereggental, dat veelal te steil en te onvruchtbaar was voor landbouw. Daarom reisden veel inwoners als marskramers en minstrelen naar elders. Bij terugkeer brachten ze kennis van buiten het dal mee. Mede daardoor kreeg het protestantisme er voet aan de grond, wat in 1664/65 leidde tot een grote verdrijving van protestantse christenen door het aartsbisdom Salzburg – waartoe het Defereggental indertijd behoorde.

De musiekkapel St Virgen stelt zich op

In het midden van de 19e eeuw vestigden marskramers uit het dal zich in de hele Oostenrijks-Hongaarse monarchie en openden er fabrieken. Dit leidde tot een verhoogde emigratie van de lokale bevolking, die echter voor het grootste deel de contacten met het thuisland niet verbrak. Door die uitwisseling was het Defereggental een van de eerste dalen in Tirol waar het toerisme professioneel werd aangepakt. Ware het niet door de relatief geïsoleerde ligging, dan was het nu waarschijnlijk een toeristische hotspot. Vroeger werd de kleinschaligheid als een nadeel gezien, nu is het juist ideaal voor de rustzoekende toerist én voor de lokale bevolking – die dankzij de gasten voldoende werk en inkomen heeft en zich tegelijk niet ‘overlopen’ voelt. Mede daardoor kun je hier als gast nog deel uitmaken van de gemeenschap. Dat merken wij als muziekkapellen en schutterijen uit het district Iseltal in St. Jakob in Defereggen bijeenkomen voor hun jaarlijkse evenement: Het Iseltaler Bezirksmusikfest. Op de met muziek, eten en drinken omlijste avond van de officiële opening zitten we op het feestterrein tussen de lokale bevolking, wisselen we al snel ditjes en datjes uit en voelen we ons er helemaal bij horen als de marketentsters van de schutterijen ook ons om een donatie vragen in ruil voor een glaasje schnaps. Uiteraard geven we royaal.

Openluchtmis

De nieuwe banier van de musiekkapel St Jakob wordt gezegend

De volgende ochtend is er een openluchtmis op de Posthofplatz van St. Jakob. Daarna stellen de muziekkapellen en schutterijen zich op verzamelen voor een defilé naar het feestterrein – waar ze allemaal zullen optreden en uiteraard weer verder feesten. Wij kijken toe vanaf het terras van café-gelateria Knappenstube (Unterrotte 2), opnieuw met kleine plukjes andere gasten tussen de veelal in feestelijke klederdracht gestoken lokale bevolking. Nadat het Kalser muziekkorps als laatste al musicerend voorbij marcheert, drinken we nog een laatste glaasje bronwater (dat hier overal gewoon uit de kraan komt) en rijden we, zelf ook in feeststemming, het bergen- en waterrijke Defereggental uit.

Klein Tibet

Jagdhausalm © Wikimedia Commons, Roman Klementschitz

Een van de belangrijkste toeristische attracties in het Defereggental is de Jagdhausalm, de oudste alm in Oostenrijk en één van de meest gefotografeerde plekken in het Nationaal Park Hohe Tauern. Omdat het gebied hoog boven de boomgrens op 2008 meter ligt, werden de 16 huizen en de kapel vanaf het begin van de 13de eeuw uit steen opgetrokken, waardoor ze de bijnaam ‘Klein Tibet’  kregen. Aanvankelijk werden de nu onder monumentenzorg staande almen het hele jaar door bewoond. Tegenwoordig gebruiken de eigenaren, een vereniging van vijftien Zuid-Tiroolse boeren uit het Tauferer dal en uit enkele andere dorpen in het Pustertal, de weiden alleen in de zomer. Dan grazen er, onder toezicht van drie tot vijf herders, gemiddeld 350 stuks vee, vooral runderen en schapen.

Das Pfauenauge © Nationalpark Hohe Tauern / Mathäus Gartner

Boven de almen, net achter een stuwwal, ligt een klein rond meer verstopt: Het ‘Pfauenauge’ uit de legende van de snavelmensen.

Wie de Jagdhausalm (met Jausenstation voor kleine hapjes) wil bezoeken, moet een mooie dag uitzoeken om van het uitzicht te kunnen genieten. De wandeling heen en terug vanaf Alpengasthof Oberhaus (waar je kunt parkeren) is niet zwaar, maar duurt zeker vier uur (12,5 kilometer, 324 hoogtemeters).