Stedentrip

Historisch Murau

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Centrum van Murau (Schillerplatz)

Een kasteel dat al van verre zichtbaar is, een middeleeuws centrum, een stadsbrouwerij, de rivier Mur die als een groen lint door het stadje stroomt, het uitzicht op bergen met donkergroene heuvels en witte pieken, levendige tradities…

Murau, in de vakantieregio Murau-Murtal in Stiermarken, heeft vele gezichten die met elkaar een harmonisch geheel vormen en het er aangenaam toeven maken. Hoe kan het ook anders als een stad is gesticht door een dichter en minnestreel. Dat was Ulrich von Liechtenstein, een indertijd beroemde telg uit een geslacht van bestuurders. Hij liet rond 1232 een burcht bouwen op een heuvel bij het kruispunt van twee middeleeuwse Europese handelsroutes. Rondom dit Castrum Murowe, in 1256 voor het eerst in documenten vermeld, ontstond al spoedig een nederzetting van ridders en kooplieden. Ulrichs zoon, Otto II, bouwde een versterkte muur om de nederzetting, verleende haar het recht om markten te houden en verhief Murau in 1298 tot stad. Van de ooit negen stadspoorten, staan er nu nog twee overeind: het Gissübltor (ook wel zoutpoort genoemd) in het noordwesten van de stad en het Friesachertor op de zuidoever van de Mur, waar naartoe de stad zich na 1300 uitbreidde.

Enkele eeuwen later hadden de Von Liechtensteins zich flink in de schulden gestoken, met name bij de door handel en mijnbouw schatrijk geworden Villacher familie Neumann von Wasserleobenburg. Christoph von Liechtenstein (1564-1574) hoopte zijn financiële problemen op te lossen door een huwelijk met de dochter des huizes, Anna Neumann (1535-1623). Klein probleem: Anna was al getrouwd geweest en inmiddels weduwe met twee dochters, terwijl een bruid in die tijd officieel maagd moest zijn. Bovendien was Anna evangelisch en Christoph katholiek, een niet onbelangrijk obstakel in die tijd van reformatie en contrareformatie. De bruidegom in spe vond Anna’s geld, schoonheid en intelligentie niettemin belangrijker. Ze trouwden in 1566 en verhuisden naar het familiekasteel in Murau – waar Anna de rest van haar leven zou wonen. Haar kinderen bleven achter en haar eerdere huwelijk werd simpelweg verzwegen.

Herrin von Murau

Ulrich von Liechtenstein, Anna Neumann & Georg Ludwig zu Schwarzenberg

Waarom Anna in het huwelijk toestemde, is onbekend. Misschien uit liefde. Misschien ook om te ‘ontsnappen’ aan haar familie, want het vermoeden bestaat dat haar eerste echtgenoot door haar broers werd vergiftigd vanwege zijn katholieke geloof. Anna’s vader was kort na haar geboorte overleden. Tijdens haar veertien jaar durende huwelijk met Christoph stierven bovendien haar stiefvader en broers, zodat Anna tamelijk onverwacht erfgenaam werd van het gigantische familiekapitaal. Ze besloot met die erfenis alle bezittingen van haar huidige echtgenoot en diens verarmde familie te kopen. Behalve het kasteel Liechtenstein omvatte dit ‘heerschap’ ook een enorm grondgebied: qua oppervlakte ongeveer een kwart van het huidige Karinthië. Zo werd Anna officieel ‘Herrin von Murau’.

De burgerhuizen op de Schillerplatz getuigen nog altijd van de welvaart

Om de harten van de inwoners van het plaatje te veroveren, begon ze ‘uit te delen’. Debiteurs van de familie – zoals de lokale priesters – schonk ze hun schulden kwijt. De 101 ‘burgerhuizen’ van Murau kregen elk een weide- en houtrecht. Dankzij het weiderecht hadden ze altijd voedsel voor hun vee. Het houtrecht garandeerde gratis brand- en bouwhout. Anna had ook een sociaal hart. In haar kasteel konden armen en bedelaars terecht voor een maaltijd en aalmoes en ze verbeterde de gezondheidszorg door uitbreiding van het ziekenhuis. Ook verklaarde ze haar grondgebied oecumenisch (dus boven-religieus), om inwoners godsdienstvrijheid te geven. De bisschoppen van Salzburg (die het religieuze gezag in de regio waren) moesten dat tegen hun zin accepteren, gezien de enorme bedragen die ze van haar hadden geleend. Zelfs het Oostenrijkse keizerhuis had grote schulden bij de kapitaalkrachtige en zakelijk gewiekste ‘bankier’.

Door haar zakelijk inzicht en rijkdom had Anna ook vijanden. Ze stond verschillende malen voor het gerecht, onder andere beschuldigd van ‘Gattermord’ (ze overleefde vijf van haar zes echtgenoten) en van het hebben ‘gezaaid’ van stormen – zodat zij haar oogst tegen te hoge prijzen kon verkopen. Een veroordeling volgde nooit. Juist degenen die haar beschuldigd hadden, werden geëxecuteerd, want als ‘Herrin von Murau’ stonden ook de rechters onder haar gezag.

Schloss Murau

Renaissancekasteel Obermurau

Christoph overleed in 1580. Twee jaar later trouwde Anna opnieuw, maar haar derde echtgenoot stierf al na drie jaar. Haar vierde huwelijk duurde langer: van 1586 tot aan de dood van echtgenoot nummer vier in 1610. Anna was de 75 gepasseerd toen ze voor een vijfde en zesde keer trouwde met veel jongere mannen. Deze huwelijken moeten dan ook worden gezien als adopties in een tijd dat dit officieel niet bestond. Haar dochters waren gestorven, andere kinderen had ze nooit gekregen, dus ze moest op zoek naar een waardige erfgenaam voor haar nog steeds groeiende bezittingen en kapitaal. Helaas stierf haar vijfde echtgenoot/eerste adoptiefzoon al na twee jaar huwelijk door een val van het paard. In 1617, op 81-jarige leeftijd, trouwde zij voor het laatst met de toen 31-jarige graaf Georg Ludwig zu Schwarzenberg, die haar enige erfgenaam werd.

Anna Neumann overleed op 18 december 1623 op 88-jarige leeftijd. In de jaren na haar dood liet Georg Ludwig het Liechtensteiner-kasteel afbreken en bouwde hij op dezelfde locatie het vierkante renaissancekasteel dat nu boven Murau uittorent. Tot op de dag van vandaag is dit de bestuurszetel van de Schwarzenberg-dynastie. De huidige vorst Karel Schwarzenberg (voormalig minister van buitenlandse zaken voor Tsjechië) heeft er een woning en ook de landgoederen en bossen van de familie worden van hieruit beheerd.

Alleen al vanwege het uitzicht op Murau en het Murtal loont een bezoek aan kasteel Obermurau

Gelukkig kan het kasteel ook worden bezocht. In de vleugel die is ingericht als museum geven de portrettengalerij, de keuken, de ridderzaal, de zogeheten ‘kattenzaal’ (genoemd naar vier grappige schilderijtjes met kattenafbeeldingen), de kerker en de kapel een indruk van het leven in het kasteel en van de geschiedenis van de familie en hun heerschappij. Een hoogtepunt is de vorstelijke gobelin-collectie met kamerhoge geborduurde, rijk versierde wandtapijten. In de portrettengalerij sta je onder andere oog in oog Anna Neumann en Georg Ludwig. Ze zijn bovendien vereeuwigd in fresco’s op de gevel van de arcaden binnenhof. Een bezoek aan de kasteeltuin, waar personeel een eigen moestuin had, is alleen al de moeite waard vanwege het weidse uitzicht.

Rondleidingen in Schloss Murau (Schlossberg 1) vinden plaats tussen juni en oktober, elke woensdag en vrijdag om 14.00 uur. Trefpunt is de toegangspoort van het kasteel. Vanuit het centrum van Murau voert een overdekte trap met 214 treden (de Schlossstiege) omhoog naar het kasteel. Meer informatie en exacte openingstijden bij het toerismebureau in Murau: Liechtensteinstraße 3-5, regionmurau.at

In het spoor van..

Altaar van de Stadtpfarrkirche en trap naar de burcht

Wie Murau in het spoor van de Anna Neumann en de adelgeslachten Liechtenstein en Schwarzenberg wil verkennen, kan bij het toerismebureau een audiotour huren. Halverwege de overdekte Schlossstiege kom je dan onder meer bij de op een heuvel geplaatste parochiekerk St. Mattheüs met een opvallend scheve, niet-gestucte toren. De kerk, Oostenrijks eerste kerk in kruisvorm, werd tussen 1284 en 1296 gebouwd als private kerk voor de familie Liechtenstein, die er in de grafkelder is bijgezet. Georg Ludwig zu Schwarzenberg wilde ook Anna Neumann hier laten bijzetten naast haar tweede echtgenoot Christoph, maar kreeg geen toestemming van de bisschoppen van Salzburg: Anna was immers geen katholiek. Ongeveer een maand na haar dood werd ze alsnog met veel pronk en praal begraven in een nis in de buitenmuur van de St. Elisabeth-Spitalkirche. Die was weliswaar ook katholiek, maar omdat de nis zich in de buitenmuur en niet in de kerk zelf bevond, werd het dit keer oogluikend toegestaan.

Kapucijnerkerk met links de de ingang naar de Lorettokapel en het graf van Anne Neumann

Anders dan Anna was haar erfgenaam een overtuigd katholiek die veel minder op had met godsdienstvrijheid. Om de tegenreformatie te versterken, haalde Georg Ludwig Kapucijner monniken naar Murau en liet hen – op een door Anna gekocht stuk grond – een kerk en klooster bouwen. Na zijn dood in 1646 werd Georg Ludwig bijgezet in de Loretto-kapel van de Kapucijner-kerk. Inmiddels ligt hij er in gezelschap van Anna. Nadat bij een bizarre grafroof in 1859 sieraden en flarden kleding uit haar lijkkist waren ontvreemd, werden haar stoffelijke resten ter bescherming op 25 oktober 1873 in een plechtige rouwstoet overgebracht naar de Loretto-kapel en daar herbegraven. In de tuin voor de Kapucijner-kerk heeft Anna haar eigen bronzen standbeeld gekregen.

Museum (rechts voormalig Kapucijnenklooster en -kerk) met standbeeld voor Anna Neumann

Nadat de laatste 48 monniken het Kapucijner-klooster in 1968 hadden verlaten, verkochten de Schwarzenberger dit pand en het omliggende grondstuk aan de gemeente. Tegenwoordig is in het klooster het Handwerksmuseum gevestigd, dat inzichtelijk wil maken hoe belangrijk handwerk en handel in de geschiedenis van Murau waren en zijn. Op de begane grond geven originele werkplaatsen van onder meer een wagenmaker, vatenmaker, houtdraaier, zeepmaker, steenhouwer en Lederhosen-kleermaker een goed beeld van vroeger vakmanschap. Bijzonder is ook een drukkerij met Linotype-zetmachine voor loodzetten. Als je wist hoe ze functioneerde, zou je haar zo weer in gebruik kunnen nemen. In de nieuw aangebouwde serre is een fraaie expositie over grote uurwerken ingericht. Op de eerste verdieping van het museum, over de geschiedenis van Murau, komt uiteraard Anna Neumann weer voorbij. Daarnaast is er aandacht voor handel in de vroeger zo belangrijke marktplaats en voor de opkomende wintersport in de vorige eeuw. Op zolder ten slotte worden leven en werken op het platteland en brandbestrijding, ook in het stedelijke gebied van levensbelang, gethematiseerd.

Het Handwerksmuseum Murau is geopend van medio mei tot eind oktober (dinsdag-zaterdag). Grazer Straße 19, murauer-handwerksmuseum.at

Murauer bier

Ingang van de Murauer Biererlebniswelt

Toen Murau in 1298 tot stad werd verheven, ging dat meteen gepaard met brouwrechten. In het midden van de 15e eeuw telde het stadje drie bierbrouwerijen. In de 16e eeuw, de tijd van Anna Neumann, nam hun aantal toe tot zeven en rond 1860 waren er maar liefst veertien brouwerijen actief. Op één uitzondering na wisten ze in de 19e eeuw de omslag naar industriële productie echter niet te maken. Alleen de in 1495 opgerichte brouwerij aan de Raffaltplatz, de huidige Murauer brouwerij, overleefde. Dat is te danken aan opeenvolgende eigenaren die het bedrijf telkens wisten aan te passen aan veranderende economische en technische omstandigheden.

Gustav Baltzer

Een bijzondere positie wordt ingenomen door de laatste eigenaar, Gustav Baltzer. In 1893 kwam hij als bedrijfsleider in dienst van de brouwerij aan de Raffaltplatz, nadat toenmalig eigenaar Franz Hofmann was overleden. Enkele jaren later werd hij door een huwelijk met diens weduwe Katharina mede-eigenaar. Hij investeerde en innoveerde en rond de eeuwwisseling gold zijn brouwerij als een van de modernste in Oostenrijk. Zo werd hier al vanaf 1898 bier in flessen afgevuld en wist hij de gemeente er in 1906 van te overtuigen een waterkrachtcentrale te bouwen om de brouwerij van stroom te voorzien. Het succes leidde tot meerdere overnamepogingen. Dat zinde Baltzer helemaal niet, en daarom vormde hij de private brouwerij in 1910 om tot coöperatie: De Erste Obermurtaler Brauereigenossenschaft. De eerste aandeelhouders waren herbergiers en gemeenten in de regio. Van het kapitaal dat bij de aandelenuitgifte werd opgehaald, lieten ze meteen een nieuw brouwhuis bouwen.

Coöperatie

Nog steeds is Murauer Bier een coöperatie. Wie aandelen wil verkopen, moet deze eerst aan de brouwerij aanbieden. Aandelen mogen ook maar deels worden vererfd, bovendien alleen met toestemming van het bestuur. ‘Omdat we geen klassieke aandeelhouders hebben’, vertelt brouwmeester Michael Göpfart, ‘kunnen we de meeste winst weer investeren in de brouwerij of gebruiken om het toerisme in de regio te versterken.’

Zo wordt er sinds 2010 CO2-neutraal gebrouwen en is in 2017 op het terrein van de brouwerij de bierbeleveniswereld Brauerei der Sinne geopend, met aandacht voor zowel het historische als moderne productieproces. Een rondgang voert langs reuk- en audiovisuele stations. Een 18 meter diepe bron illustreert met hulp van multimedia het belang van het water in het brouwproces. Pronkstuk is de showbrouwerij: een miniatuurbrouwerij waar nieuwe creatieve biervariëteiten zoals Pale Ale of Stout worden gebrouwen. Zoals het een brouwerij betaamt, eindigt een toer met een proeverij van Murau-bieren en een bezoek aan de brouwerijwinkel.

Bierlokaal

Bierproeverij in de Bierapotheek

Om naast de Brauerei der Sinne nog een culturele ontmoetingsplek in de stad te creëren, heeft de Murauer brouwerij in 2018 in een historische apotheek met originele inventaris de zogeheten Bierapotheke geopend. In het naar verluid oudste pand in de binnenstad wordt bier geschonken uit apothekersvaten (onder andere een proeverij van vijf verschillende ‘huisbieren’) en kun je terecht voor een goed glas wijn of een (borrel)hapje. Ook worden er typische apotheekartikelen met bier als ingrediënt verkocht, zoals zeep, zouten, shampoos, zalven en lotions. Via de bierapotheek komen we aan het einde van onze stedentrip Murau opnieuw uit bij Anna Neumann, want dit lokaal is te vinden in de vroegere Lange Gasse, die in 1913 werd omgedoopt in Anna Neumann-Straße. Een terecht eerbetoon aan deze 16e-eeuwse powervrouw.

Overige tips & Adressen

Algemeen

Murau (3500 inwoners) ligt in de vakantieregio Murau-Murtal in Stiermarken, langs de route van de Mur-fietsroute. Het stadje heeft een eigen treinstation. Het dichtstbijzijnde vliegveld is Graz. Algemene informatie over accommodaties, gastronomie, shopping, evenementen en wandel- en fietsroutes in de omgeving bij het toerismebureau: Grazer Straße 19, regionmurau.at; murau-murtal.com

Eten & Slapen

Lercher

Midden in de oude binnenstad van Murau runt de familie Lercher al drie generaties lang hotelrestaurant Lercher. In het restaurant (verdeeld over meerdere, deels authentieke Stuben) wordt goed gekookt. Ook is er een mooie wijnkaart en zit er Murauer bier op de tap. De Lechers zijn een van zeven gastronomiebedrijven in de regio waar gasten onder de noemer Wir Wirte Wandern een ‘picknickrugzak’ vol lekkernijen kunnen bestellen om te nuttigen tijdens wandelingen in de omgeving. Schwarzenbergstraße 10, lercher.com

Brauhaus zu Murau

Brauhaus Murau

Hotelrestaurant met grote bierkelder in een historisch gebouw aan de centrale Raffalt Platz. De verschillende ruimtes van de bierkelder (deels voor grote groepen) zijn in de loop der jaren gemoderniseerd en hebben daardoor iets van hun authentieke charme verloren. Niettemin een geliefd trefpunt, ook vanwege de acht soorten Murauer bier op de tap en een menukaart met naast typisch Oostenrijkse-Stiermarker specialiteiten ook burgers en vegetarische/veganistische keuzes. Raffaltplatz 17, brauhaus-murau.com

Zien & Doen

Murauer Stadtrunde

Murna

Je hoeft de gele bordjes maar te volgen: De Murauer Stadtrunde (2,2 kilometer) voert langs de historische bezienswaardigheden in de binnenstad (zoals het oude en nieuwe raadhuis en de stadspoorten) en terug over de pittoreske Mur-promenade, waar een jonge ‘Murna’ (Keltische godin) onder een oude stenen brug op een steen zit, als symbool van de kracht enreinheid van het water. Tijdens de wandeling kom je langs meerdere sculpturen die een link hebben met (de geschiedenis van) Murau. Startpunt is het houten Info-paviljoen in het Stadtpark, maar omdat het een rondwandeling is, kun je in principe bij elke gele wegwijzer ‘instappen’.

Murpromenade met uitzichtplatform en op de achtergrond de eeuwenoude brug

Murtalbahn

De Murtalbahn met stoomlocomotief rijdt in de zomermaanden over een traject van 65 kilometer direct langs de rivier de Mur tussen Murau en Tamsweg in het Salzburgland. Er zijn ook twee kortere trajecten, van Murau naar Stadl an der Mur en retour en van Murau naar Unzmarkt en retour. Op alle ritten is er tussen heen- en terugreis genoeg tijd om de omgeving te verkennen. steiermarkbahn.at

Samsonumzug

Samsonhuis en Friesacher Poort

Elk jaar op 15 augustus vindt in Murau de traditionele Samson-optocht plaats. Deze houten reus van 85 kg en 5,50 meter hoog (waarschijnlijk terug te voeren op de oudtestamentarische Samson die tegen de Filistijnen streed) wordt gedragen door één man en begeleid door burgergarde en fanfare. Murau is niet de enige plaats met een Samsom-optocht, maar wel de enige met twee Samson-figuren. De oudere (Gardesamson I) wordt meestal ingezet tijdens de parade, de jongere Samson II wacht op het festivalterrein. De rest van het jaar zijn beiden (achter glas) te zien in een speciaal voor hen gebouwd huis nabij het Friesachertor.

Muraubiennal

De vorige edities van dit tweejaarlijks cultureel zomerfestival waren gewijd aan het thema bier (2019) en 400 jaar familie Schwarzenberg in Murau (2017). De editie 2021 is vanwege covid verschoven naar 2022 en heeft als titel ‘Murau: Wo die Wunder und Wuzzies zuhause sind’. Het belooft een festival met tentoonstellingen, (straat)theater, muziek en culinaire hoogstandjes in de binnenstad te worden. Informatie over data en programma: muraubiennal.at

Murauer Orgelsommer

Serie orgelconcerten in verschillende kerken in Murau, zoals de parochiekerk St. Mattheüs en de Kapucijnerkerk. Informatie: kulturvereinigung-murau.at

Holzmuseum Murau

Houtmuseum Murau

Dit museum ligt niet in Murau zelf, maar in het verderop gelegen St. Ruprecht ob Murau. Op meer dan 10.000 vierkante meter binnen- en buitenruimtes zijn er diverse permanente en wisselende tentoonstellingen rondom hout als grondstof, met ook veel doe-activiteiten voor kinderen. Geopend van 1 mei tot 31 oktober. Lees er hier meer over.