Wijnreportages

Oostenrijks wijn-ABC

Ab Hof-verkoop

Verkoop van wijn (of andere producten) rechtstreeks van de (wijn)boer aan de consument. In Oostenrijk wordt ongeveer 20 procent van alle wijn direct op de boerderij verkocht. Sommige wijnboeren hebben vaste openingstijden, maar zeker tijdens de oogsttijd is het raadzaam van tevoren even te bellen of er iemand tijd heeft.

Ausg’steckt

Als iemand het in Oostenrijk heeft over ‘ausg’steckt’ of ‘ausg’steckt is’, dan weet je dat het betreffende wijnlokaal (Buschenschank) geopend is. De waard hangt dan een takkenbos, strokrans, dennentak of ander teken aan de gevel zodat voorbijgangers weten dat ze er terecht kunnen voor een glas wijn van het huis en een lekker hapje. Aangezien iedere Buschenschank maar een beperkt aantal dagen per jaar open mag zijn, wordt voor elk bedrijf bijgehouden wanneer er ‘ausg’steckt’ is. Het gebruik is al heel oud en kwam in de middeleeuwen zelfs in de Lage Landen voor.

Banderol

Oostenrijkse kwaliteitswijnen herken je in het schap aan het rood-wit-rode banderol (de kleuren van de Oostenrijkse vlag) die is geïntegreerd in de flessencapsule of de schroefdop. Deze vervang de vroegere papieren banderol. Die kleuren zitten daar niet zomaar! Ze vormen samen met het nummer dat op de capsule geprint staat het bewijs dat de wijn alle controles heeft ondergaan die verplicht zijn volgens de Oostenrijkse wijnwet. Aldus gemarkeerde wijnen hebben een chemische analyse ondergaan en zijn goedgekeurd. Daarnaast heeft een panel gekwalificeerde proevers de wijnen beoordeeld. Het rood-wit-rood is daarmee een kwaliteitsgarantie!

Buschenschank

Het Buschenschank-Patent van keizer Josef II. is voor alle wijnregio’s in Oostenrijk van onschatbare waarde geweest. In dit document – gedateerd op van 17 augustus 1784 – krijgt ‘jedermann die Freyheit, die von ihm selbst erzeugten Lebensmittel, Wein und Obstmost, zu allen Zeiten des Jahrs, wie, wann und zu welchem Preise er will, zu verkaufen oder auszuschenken.’ Het was de geboorte van de Buschenschanken, waar wijnboeren hun eigen wijn mogen aanbieden en koude gerechten mogen serveren, zoals Brettljausen (vlees- en kaasplankjes), salades en huisgemaakt gebak. Tegenwoordig vind je Buschenschanken vooral in Wenen, Neder-Oostenrijk, Burgenland, Karinthië en Stiermarken en in Opper-Oostenrijk. Elk van deze deelstaten heeft nu een eigen Buschenschankgesetz, dat de openingstijden en het aanbod regelt.

Carnuntum

Tijdens opgravingen in dit wijnbouwgebied zijn veel sporen gevonden die erop wijzen dat er al door de Romeinen intensief wijn werd verbouwd en geconsumeerd: amforen, messen om druiven te krenten, drinkbekers, scheplepels, zeven om kruiden als rozenbladeren, hars en pepers uit de gearomatiseerde wijn te halen. Wijn werd gezien als gezond; als onderdeel van hun salaris kregen legionairs er zelfs twee liter per dag van. Die werd verdund met water en gezoet met honing. Geen overbodige luxe, want Romeinse wijn was zuur en naar onze smaak tamelijk ondrinkbaar. Vandaag de dag wordt er in Carnuntum uitstekende rode wijn gemaakt. Rubin Carnuntum is de herkomstbenaming die sinds 1992 wordt gebruikt voor Zweigelt-wijnen uit de regio. Lees hier onze reportage over dit gebied.

DAC

De aanduiding Districtus Austriae Controllatus (DAC) (vergelijkbaar met het Franse Appellation d’Origine Contrôlée ) staat voor kwaliteitswijnen waarvan vooral de smaak onmiskenbaar bij een specifiek wijnbouwgebied hoort. DAC geeft aan dat de wijn in de fles een kwaliteitswijn van gegarandeerde herkomst is en bovendien karakteristiek voor een bepaald gebied. Een Neusiedler See DAC bijvoorbeeld is altijd een Zweigelt en heeft de kenmerken die voor een Zweigelt uit het gebied Neusiedler See bij wet zijn vastgelegd. Binnen die Neusiedler See DAC zijn er weer twee typen: Klassik en Reserve. De Klassik-wijnen laten vooral het fruitige karakter van de druif naar voren komen. De Reserve-wijnen rijpen minimaal één jaar op grote houten vaten of op kleine barriques, waardoor de aroma’s complexer zijn. Een DAC heeft altijd betrekking op één of twee voor die regio typische wijnen, zoals de Rubin Carnuntum of de Wiener Gemischter Satz. Tot nog toe heeft het Oostenrijkse ministerie van Landbouw de volgende DAC-gebieden aangewezen:

Carnuntum DAC
Kamptal DAC
Eisenberg DAC
Kremstal DAC
Leithaberg DAC
Mittelburgenland DAC
Neusiedlersee DAC
Rosalia DAC
Ruster Ausbruch DAC
Südsteiermark DAC
Traisental DAC
Vulkanland Steiermark DAC
Wachau DAC
Weinviertel DAC
Weststeiermark DAC
Wiener Gemischter Satz DAC

Edelfäule

Edelfäule oftewel Botrytis cinerea is een schimmel die leidt tot verdamping van water en concentratie (ineenschrompelen) van de bestanddelen van druiven, evenals veranderingen in geur en smaak. Bij onrijpe druiven veroorzaakt dit grauw- of groenrot; bij rijpe druiven edelrot, noodzakelijk voor de beste zoete wijnen als Beerenauslese, Auslese en Trockenbeerenauslese.

Falstaff Weinguide

In deze jaarlijks verschijnende wijngids voor Oostenrijk en Zuid-Tirol worden elk jaar duizenden wijnen van honderden wijnboeren beschreven en beoordeeld. Ook worden er sterren toegekend. falstaff.at

Fassbinder /vatenmaker

Zestig jaar geleden waren er in elke grotere plaats in Oostenrijk nog twee à drie vatenmakers gevestigd. Vaten werden niet alleen gebruikt voor opslag en vervoer van wijn, maar ook voor bier, boter en olie en allerlei andere landbouwproducten. Door concurrentie van plastic en roestvrijstaal zakte de markt in de jaren zeventig van de vorige eeuw volledig in en moesten veel bedrijven sluiten. Tegenwoordig zijn er naar schatting nog een tiental vatenmakers in Oostenrijk. Een van de grotere kuiperijen is die van de familie Schneckenleitner uit Waidhofen an der Ybbs (Neder-Oostenrijk).

G’spritzter, Gespritzter

Wijn vermengd met soda of mineraalwater staat in Oostenrijk bekend als Spritzter of G’spritzter en wordt als dorstlesser veel gedronken, maar is ook populair als aperitief of als ongecompliceerde begeleiding bij de maaltijd (vanwege het lage alcoholgehalte). Afhankelijk van de mengverhouding (meestal 1:1) is het ook populair als zomerse dorstlesser (met meer water).

Heurigen

Heurigen is afgeleid van Heuer (dit jaar) en wordt in Oostenrijk in de volksmond veel gebruikt voor wijnlokalen, ook als het feitelijk om een Buschenschank gaat. Men gaat naar de Heurigen, drinkt daar de Heurigen (jonge wijn). Heurigen is geen beschermde aanduiding (de wet kent alleen de term Buschenschank). Daarom kan iedereen z’n gastronomiebedrijf een Heurigen noemen en er datgene verkopen dat volgens de licentie is toegestaan: eigen wijn of bij een wijnboer ingekochte wijn, warme en koude gerechten. Veel moderne Heurigen hebben een restaurantvergunning en mogen daarom het hele jaar door geopend zijn. Soms bedrijft een wijnbouwfamilie op hetzelfde grondstuk zowel een Buschenschank als een Heurigen (juridisch gescheiden), om zo de beperkte openingstijden van een Buschenschank te omzeilen.

Isabelle

De Isabella is een hybride blauwe druivenvarieteit, oorspronkelijk afkomstig uit de Verenigde Staten, waar in het Burgenland de lokale winspecialiteit Uhudler van wordt gemaakt.

Junker

De Steirischer Junker is sinds 1995 een beschermde merknaam uit Stiermarken. Het gaat om jonge wijn (kwaliteitswijn), die begin november wordt gepresenteerd door zo’n driehonderd wijnboeren die zijn aangesloten bij de vereniging Marktgemeinschaft Steirischer Wein. De wijnen zijn herkenbaar aan het logo met groene Stiermarker hoed met pluim.

Kellergasse

Het begrip Kellergasse verwijst naar een weg geflankeerd door (voormalige) wijnkelders en de pershuizen. De meeste Kellergassen bevinden zich in Neder-Oostenrijk (1100, vooral in het Weinviertel) en in Burgenland. Veel Kellergassen staan onder monumentenzorg. Je kunt er vaak rondleidingen volgen. In de zomer en het najaar worden er wijnfeesten en proeverijen georganiseerd. In sommige voormalige kelders zijn bovendien Heurigen (wijnlokalen) ondergebracht.

Koningin

Elke Oostenrijkse wijnregio heeft een wijnkoningin, maar er is er altijd maar één die zich dé wijnkoningin van heel Oostenrijk mag noemen. Deze opper-koningin wordt niet rechtstreeks gekozen, maar komt afwisselend uit Neder-Oostenrijk of Burgenland. De eerste Oostenrijkse wijnkoningin (1966/67) kwam vijftig jaar geleden op de troon: Maria Piribauer uit Burgenland. Wijnkoningin word je niet zomaar. Kennis over wijn en wijnbouw zijn belangrijk, want na de verkiezing vertegenwoordig je de Oostenrijkse wijn in binnen- en buitenland. De meeste wijnkoninginnen zijn dan ook (dochters van) wijnboeren.

Klosterneuburger Mostwaage

De hydrometer Klosterneuburger Mostwaage werd in 1896 door Freiherr von Babo, indertijd directeur van de wijnbouwschool Klosterneuburg (Neder-Oostenrijk) ontwikkeld om het suikergehalte van druiven te kunnen bepalen. De aanduiding KMW geeft het suikergehalte in massaprocenten aan.

Lese

Het binnenhalen van de rijpe druiven, in Oostenrijk meestal in september en oktober. Er wordt onderscheid gemaakt tussen Vorleze, Frühlese, Hauptlese, Spätlese. Een belangrijk onderscheid is er ook tussen machinaal en handmatige pluk.

Martiniloben

11 november kennen we in Nederland als de feestdag van Sint Maarten. De heilige Martinus heeft echter ook een sterke band met Oostenrijk én met wijn. Vooral in het Burgenland staan op 11 november de kelderdeuren wijd open voor het zogenaamde Martiniloben. Iedereen is dan welkom om de net vergiste jonge wijnen (en uiteraard ander lekkers) te komen proeven. Vroeger was dit een dag om echt naar uit te kijken: veel wijn – zeker die voor dagelijkse consumptie – was maar echt lekker tot einde van de lente. In de zomer begon de boel te bederven (en raakte op!). Met de jonge frisse wijn was er in november voor het eerst in lange tijd weer iets fatsoenlijks te drinken. Tegenwoordig gaat Martini gepaard met proeverijen, bijeenkomsten, kunsttentoonstellingen en rondleidingen en andere evenementen.

Österreiche Wein Marketing

De in 1986 opgerichte Österreich Wein Marketing GmbH (ÖWM) is een dienstverlener die de Oostenrijkse wijnindustrie ondersteunt bij het bewaken van de kwaliteit van wijnen en bij de verkoop. oesterreichwein.at

Predikaatswijn

De hoogst gekwalificeerde wijnen in Oostenrijk, waarbij ‘verbetering’ niet is toegestaan. Oogstdata, druivenras en wijngaarden worden in de Oostenrijkse wijnwet nauwkeurig beschreven. Het gaat om de volgende soorten:

Spätlese:  Voor deze wijn mogen alleen volrijpe druiven met een minimum mostgewicht van 19° KMW worden gebruikt

Auslese: Voor deze wijn mogen alleen volrijpe druiven met een minimum mostgewicht van 21° KMW worden gebruikt, waarbij bovendiens beschadigde of slechte druiven handmatig uit de trossen zijn verwijderd, zodat alleen de beste (ausgelesen) druiven overblijven. Auslese-wijnen kunnen zowel zoet als droog worden uitgebouwd.

Beerenauslese: Voor deze wijn mogen alleen overrijpe/edelrotte druiven met een minimum mostgewicht van 25° KMW worden gebruikt.

Eiswein: Voor ijswijn mogen alleen druiven met een minimum mostgewicht van 25° KMW worden gebruikt, die bovendien bij de pluk en keldering bevroren waren. Ze worden dan ook pas in de winter geplukt, bij een temperatuur die niet hoger is −7 °C.

Trockenbeerenauslese: Voor deze wijn mogen alleen druiven met een minimum mostgewicht van 30° KMW worden gebruikt. De druiven moeten bovendien door de schimmel Botrytis cinerea zijn aangetast (edele rotting) en grotendeels zijn verschrompeld. Voor Trockenbeerenauslese uit de Freistadt Rust (Burgenland) mag ook de term Ausbruch worden gebruikt, exclusief in combinatie met de herkomstbenaming Rust.

Strohwein of Schilfwein: Voor deze wijn mogen alleen volrijpe wijnen met een flink suikergehalte worden gebruikt, die voorafgaand aan de keldering tenminste drie maanden op of boven stro of riet zijn opgeslagen en waarvan het sap een Mostgewicht van tenminste 25° KMW heeft. Met de keldering mag worden begonnen zodra het Mostgewicht 30° KMW of meer is.

QR-code

Meer dan duizend Oostenrijkse wijnen hebben een QR-code op het etiket die je na het scannen doorverwijstnaar de webapp Unserwein. Deze app geeft in totaal van meer dan 50.000 Oostenrijkse wijnen onder andere technische gegevens, beschrijvingen en gewonnen medailles. De webapp geeft ook wijn-spijscombinaties en je kunt zelfs notities vastleggen. app.unserwein.at

Rebschule

Een bedrijf waar wijnstokken worden geënt – wat erop neerkomt dat een tak van de gewenste druivensoort (zoals Riesling) wordt vastgemaakt op de onderstam van een andere soort. Vrijwel alle Europese druivenrassen worden namelijk geënt op Amerikaanse wijnstokken. Dat is nodig sinds de uit Amerika afkomstige druifluis phylloxera in de tweede helft van de 19e eeuw hele wijngebieden in Europa verwoestte. De luis tast het wortelsysteem van een wijnrank zodanig aan dat deze uiteindelijk afsterft. Vroeger entte elke boer zijn eigen wijnstokken; tegenwoordig zijn de kwaliteitseisen zo hoog dat het inmiddels een aparte bedrijfstak is.

Sturm

In Oostenrijk wordt de term Sturm gebruikt om nog gistend druivensap aan te duiden. In tegenstelling tot zoete most (vruchtensap) is dit dus al een min of meer sterke alcoholische drank. Sturm wordt slechts kortstondig en in open flessen verkocht. Wanneer de gisting langzaam eindigt, wordt de resulterende ongefilterde wijn “Staubiger” genoemd.

Traubenmost

Versgeperst druivensap. De term ‘Most’ wordt ook gebruikt voor versgeperst vruchtensap van appels, peren, kersen en dergelijke. De naar het zoete sap genoemde regio Mostviertel (Neder-Oostenrijk) staat wat productie van Most betreft in Oostenrijk pas op plaats vier, na Stiermarken (op 2) en Opper-Oostenrijk.

Urbanus

Je komt hem in Oostenrijk en Duitsland in menig proeflokaal tegen: een beeldje van Urbanus, beschermheilige van de wijnboeren. De feestdag van deze heilig verklaarde paus (222 tot 230) valt op 25 mei. Dat is vanouds één van de eerste warme dagen van het jaar en dus de start van het wijnbouwseizoen. Een Duitstalig rijmpje over deze heilige: ‘Hat Urbanstag schon Sonnenschein, verspricht es viel und guten Wein.’

Vinotheek

In Oostenrijk is het gebruikelijk wijn ‘ab hof’ bij de wijnboer te kopen. Daarnaast kiezen boeren in een regio er soms voor om in eigen beheer op een centrale plaats een vinotheek in te richten. Daar kun je hun wijnen voor een klein bedrag proeven en koop je ze vaak voor dezelfde prijs als bij de wijnboer thuis.

Wijnboer/Winzer

Oostenrijkse wijnboeren zijn in het algemeen erg goed opgeleid en produceren individuele wijnen waarin het terroir (zoals bodem en klimaat) en hun vinificatie-filosofie terug te proeven zijn. Ook produceren ze jaargangswijnen. Als je dus verschillende jaren achter elkaar dezelfde wijn van die ene wijnboer koopt, smaakt die elk jaar weer anders. Je proeft wat het betekent als het op het juiste moment warm en droog is geweest. Je proeft ook als het te koud en vochtig is geweest en de druiven moeilijk rijp zijn geworden. Een goede wijnboer maakt van een slecht jaar nog steeds een prima drinkbare wijn, maar kan (en wil) ook uitleggen hoe lastig het was en hoeveel beter het had kunnen zijn. Wijnbouwbedrijven in Oostenrijk zijn relatief klein. Veel wijnboeren hebben dan ook een bijverdienste, bijvoorbeeld de verhuur van kamers aan vakantiegangers. urlaubamwinzerhof.at

X hectare

De afgelopen dertig jaar is de wijnbouwsector van Oostenrijk flink veranderd. Waren er in 1997 nog ruim 45.000 wijnbouwbedrijven, tegenwoordig zijn het er nog maar ongeveer 14.000. De bedrijfsgrootte is toegenomen van gemiddelde 1,28 hectare in 1987 tot 3,22 hectare nu. Het maken van wijn puur voor eigen consumptie is daarmee, net als elders in Europa, flink teruggelopen.

Zegels

Als sinds 2012 ‘eren’ de Oostenrijkse Posterijen ieder jaar een wijnregio met een eigen postzegel. Regio’s die inmiddels aan de beurt zijn geweest zijn het Weinviertel, Zuid-Stiermarken, Wachau, Carnuntum, Midden-Burgenland, Wenen (Gemischter Satz).