Smaakreportage

Het ApfelLand in Oost-Stiermarken

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Het glooiende landschap van het Appelland

‘De omgeving was bijna griezelig in al haar glorie. Af en toe, gedurende lange stukken, werden we als het ware volledig ingesloten door appels, peren en kwetsen die boven ons aan de bomen hingen’.

Zo beschreef Peter Rosegger, de beroemde auteur uit de Waldheimat zijn kennismaking met het Oost-Stiermarkse ApfelLand rondom Puch. Hij legde er tijdens zijn jeugd een bezoek af en vond er het ‘paradijs’: ‘Want er is geen andere manier om het gebied, ver “op het platteland” aan de voet van de Kulm, te omschrijven. Eén bloeiende, weelderige boomgaard zover het oog reikt!’

Bloeiende appelbomen (de hagelnetten zijn vaak opgerold, maar soms bittere noodzaak)

Roseggers bezoek moet in het najaar hebben plaatsgevonden, als de bomen inderdaad vol hangen met rijpe goudgele, oranje en rode appels en je in de vele Buschenschanken verse most (jonge appelwijn) kunt proeven. Hier heeft elk seizoen z’n eigen charme. In de lente veranderen de witte en roze bloesems van meer dan een half miljoen appel-, kwetsen- en perzikbomen de regio in een romantische, heerlijk geurende tuin. ‘s Zomers zie je fifty shades of green, als de appelbladeren in tal van nuances wedijveren met het groen van de weilanden en glooiende, beboste hellingen. Zelfs in de winter kun je genieten van de diversiteit van de natuur, de kleinschaligheid van de nederzettingen langs de bergkammen en het door de fruittelers gecreëerde geometrische boomgaardenlandschap.

Themaweg Apfelstraße

Appelbloesems

Waarschijnlijk worden er al sinds de tijd van de Kelten appels verbouwd in het gebied rondom de bijna duizend meter hoge berg Kulm. Het klimaat – een samenspel van warme lucht uit de Pannonische Vlakte en koele winden uit de bergen – maakt dat de vruchten hier bijzonder goed gedijen en zeer aromatisch zijn. Niet voor niets is hier het grootste aanbouwgebied voor appelbomen in Oostenrijk ontstaan, met ook het grootste magazijn voor de opslag van biologisch geteelde appels.

Appelkoningin (tweede van links) begeleid door hoogheden van andere regio’s (v.l.n.r. Most-, Bloemen-, Schaapsmelk-, Dachstein en Narcissenkoningin)

Niet alles gaat naar de handel of opslag. Een deel van hun opbrengst verwerken de fruittelers zelf tot sap, cider, schnaps, jam, chutneys en andere producten, die ze verkopen in regionale supermarkten, op markten en ‘ab Hof’ in hun boerderijwinkels. Samen met het toerismebureau organiseren ze bovendien geregeld evenementen rondom de appel, zoals het jaarlijkse Apfelblütenfest in het laatste weekend van april. Ook de horeca in de regio celebreert de vrucht, met soms zelfs hele appelmenu’s: van ciderschuimsoep tot appeltiramisu. Deze onderlinge samenwerking versterkt zowel de economische als toeristische kracht van het ApfelLand, zonder concessies aan kwaliteit en kleinschaligheid.

Geheimzinnige Appelmannen

Het ApfelLand kan zowel per auto, te voet of op de fiets prima worden verkend dankzij de in 1986 opgerichte themaweg Steirische Apfelstraße. Deze verbindt over een lengte van bijna 34 kilometer de vijf gemeentes (Albersdorf-Prebuch, Puch, St. Ruprecht, Floing, Anger) en voert langs de belangrijkste bezienswaardigheden en fruittelers. Links en rechts van die Apfelstraße zijn goed gemarkeerde fiets- en wandelroutes van verschillende lengte en zwaarte uitgezet.

Door de jaren uitgesleten karrepad

Op een stralende lentedag in april lopen wij de afwisselende, tien kilometer lange, lusvormige Ilzberg-route die door velden, weiden, bossen en boomgaarden voert en vanaf de “Ilzberg” een prachtig panoramisch uitzicht belooft op het ApfelLand. Omdat het een rondwandeling is, kun je overal ‘instappen’. Wij parkeren onze auto bij het Huis van de Appel (Hartl 25 in Puch bei Weiz) van de familie Kelz, waar – zo is ons verteld – een groep  geheimzinnige Appelmannen elk jaar in strikte afzondering een mythische appelbrandewijn destilleren: de Abakus. Daarover later, na onze wandeling, meer.

Pad door de boomgaarden

Nu lopen we eerst via de Glatzenberg naar Hohenilz en verder omhoog naar de Ilzbergkapel uit 1930, waar we zittend op een bankje het inderdaad weidse uitzicht tot ons nemen. Daarna dalen we weer af door bos en boomgaarden naar het wijn- en fruitbedrijf van de familie Fink. Hun ‘proeflokaal’ is deze ochtend geopend, hebben we al bij het plannen van de route gezien. De ‘locals’ die er al zitten, drinken bijna allemaal een aantrekkelijk ogende roze Frizzante (schuimwijn) van zweigelt-druiven. Wij zijn nog niet eens halverwege onze wandeling en drinken dus een glas met water verdund appelsap (Gespritzter). Ook heerlijk.

Appelmuseum

Verkwikt lopen we verder en bereiken al gauw Puch bei Weiz. Het traditionele centrum van de Apfelstraße wordt ook wel ‘appeldorp’ genoemd. Het blijkt een levendig plaatsje met een kerk en een aantal uitstekende restaurants. Gelukkig vinden we nog een vrij tafeltje op het verder goed gevulde, schaduwrijke terras van het 135 jaar oude Wirsthaus Meißl. Natuurlijk proberen we hun ‘pikante Apfelschaumsuppe’ (uitstekend) en drinkt de niet-chauffeur een glaasje van de Apfelstrassen Apfelwein. Deze wat zoete wijn van de appelvariëteit Dalinbel, een gezamenlijk product van een aantal appelweg-fruittelers, blijkt een prima dorstlesser op deze warme dag.

Hörgenuss-Liege

Na de lunch is het nog een dertig minuten wandelen naar ons uitgangspunt, met halverwege op de Singerberg nog een kans om te ontspannen op een van de “Hörgenuss-Liegen” (luistergenot-ligstoelen) die sinds 2012 op panoramapunten langs de route staan. Na het scannen van een QR-code kun je er luisteren naar verhalen en sagen uit de regio. Wij willen intussen meer weten over die geheimzinnige appelmannen en lopen dus door naar het Haus des Apfels. Op initiatief van de vereniging „Steirische Apfelstraße” werd op het terrein van dit bedrijf een ‘fruitteeltmuseum’ ingericht. Buiten loop je onder andere door een boomgaard met informatie over oude appelsoorten. Binnen, in een voormalige stal, gaat het behalve over de geschiedenis van de appel, appelverwerking en hagelbescherming ook over de betekenis van appels in kunst, religie, mythologie, religie en tradities.

De appelmannen © Bernhard Bergmann

Een zo’n traditie hebben de regionale appeltelers in 1998 zelf in het leven geroepen. Een aantal van hen – de Apfelmänner – sluit zich sindsdien elk jaar in december drie dagen en twee nachten op in de destilleerderij van het Haus des Apfels om er volgens ‘geheime’ regels uit de beste appels van het seizoen de ‘beste appelbrand ter wereld’ te destilleren. Tijdens hun ‘kluizenaarsdagen’ branden ze genoeg om precies 1444 flessen met deze Abakus te vullen, die vervolgens minstens één jaar moet rusten voordat hij tijdens een feestelijke ceremonie wordt gepresenteerd en vrijgegeven voor de verkoop. Van elke jaargang wordt bovendien één fles ingemetseld in een muur naast de parochiekerk van Puch. Die werd in 1444 gebouwd: Vandaar die 1444 flessen!

Maschanzker

Abakus © Bernhard Bergmann

Natuurlijk is hun eenzame opsluiting voor de appelmannen, onder leiding van ‘Josef der Sanftmütige’, vooral een excuus om plezier te maken en appelbrand te proeven, maar de achtergrond is serieus. Appelbrand had vroeger geen al te beste reputatie. Hij zou te weinig aroma hebben in vergelijking tot bijvoorbeeld een perenbrand. Overtuigd van hun product – met calvados als lichtend voorbeeld – besloot een aantal appelboeren een gezamenlijke, net zo uitstekende Apfelstraße-‘calvados’ te ontwikkelen als visitekaartje van de regio. Een fles Abakus kost ruim 100 euro, dus hij wordt vooral gekocht om cadeau te doen.

Haus des Apfels

Gelukkig zijn er in de verkoopruimte van het Haus des Apfels ook minder kostbare edelbranden te koop. Onze keuze valt op een brand van Maschanzker, een oude appelsoort die waarschijnlijk in Stiermarken is ontstaan en die je elders niet gauw zult aantreffen. Ook nemen we Kronprinz Rudolf mee, eveneens een appelspecialiteit uit Oost-Stiermarken – voor het eerst gepresenteerd op de wereldtentoonstelling van Wenen in 1873.

Het Haus des Apfels heeft ook een Mostschank met gezellig terras, waar we nog een glas Apfelmost en een stuk appeltaart nuttigen. Daarna stappen we in de auto en maken we op weg naar ons hotel een tussenstop bij het bedrijf van de familie Fink. Toen we er eerder op de dag pauzeerden, bleek dat ze naast appelsap ook perzik-, abrikozen- en druivensap uit eigen productie verkopen. Te zwaar om in onze rugzak mee te sjouwen, maar te lekker om het niet als vloeibaar souvenir mee te nemen naar huis.

Slow Trip: Lost Place Tour

Museum in het Steinpaißhaus © Erich Brandl

Zin in een Slow Trip? Tijdens de “Lost Places Tour” in Anger – een mooi, historisch plaatsje in het ApfelLand – ontdek je al wandelend met gids Erich Brandl relicten uit het verleden. De tocht begint met een bezoek aan het oudste gebouw van het plaatsje: het uit 1351 stammende renaissance Steinpaißhaus (Hauptplatz 7) met daarin een museum over de geschiedenis van de streek. Te zien zijn honderden objecten: van Lochsteine (een soort menhirs met daarin een rond gat) uit de prehistorie tot vondsten uit de Romeinse, Keltische en Neolithische tijd. Vanaf het museum wandel je omhoog door het schilderachtige bos Bürgerwald naar de ruïne Waxenberg op een heuvel boven Anger en leer je onderweg meer over het uitgebreide ondergrondse gangenstelsel in deze regio – waarvan de precieze betekenis en het ontstaan nog steeds niet helemaal vast staat.

Burgtruïne Waxenegg © Erich Brandl

De ‘lost place tour’ is er in twee varianten: Een korte route (4 km, 150 hoogtemeters, 2 à 3 uur) voert direct van het museum naar Waxenegg en weer terug. De langere route (8 km, 400 hoogtemeters, 4 à 5 uur) maak je een ‘omweg’ via het ‘Rauchstubenhaus’ (Edelschachen 13 in Anger), een eenvoudige bergboerderij zonder schoorsteen, waardoor het interieur voortdurend was gevuld met rook van het open haardvuur. Het rookhuis, voor het eerst vermeld in een document uit 1450, werd nog tot 1978 bewoond. Nu is het een museum dat inzicht geeft in de levenswijze en cultuur van de bergboeren en ambachtslieden van weleer. De rookkamer wordt nog geregeld verwarmd om vlees te roken en te koken. Peter Almer van het naast het rookhuis gelegen Gasthaus (kleinzoon van de laatste bewoonster), maakt er voor gasten op voorbestelling “Häfennigl”: een traditioneel dessert van vloeibaar deeg dat al roerend op het open vuur wordt toebereid.

Peter Almer (rechts) kookt in de Rauchstube © Tourismusverband Oststeiermark, Bernhard Bergmann

Meer informatie over het museum in Anger, de ruïne Waxenberg en de Lost Place Tour: waxenegg.at

De ‘lost place tour’ is onderdeel van het Europese initiatief Slow Trips, dat zich richt op sociaal-cultureel toerisme en langzame reiservaringen.