Rust

Stad van de ooievaars

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Klepperende ooievaar

We staan op de Rathausplatz van Rust (spreek uit: roest), maar hebben nu even geen oog voor dit fraaie historische plein. Onze blik wordt getrokken naar de daken van de ons omringende huizen, waar een tiental koppels witte ooievaars nestelt. Als een van de twee van huis is, wachten we vol spanning op diens terugkeer. Het begroetingsritueel dat dan volgt is telkens weer een belevenis. Beide vogels klepperen luidkeels en vaak minutenlang met de snavels, gooien de kop achterover, fladderen sierlijk met de vleugels en kruipen uiteindelijk als tortelduifjes met de snavels dicht tegen elkaar aan. Stel je het oorverdovende geklepper voor als meerdere paren tegelijk hun wederzijdse genegenheid ten gehore brengen…

Rathausplatz

Het plaatsje Rust aan de Neusiedler See telt net iets meer dan 1900 inwoners, waarvan er 350 in de historische binnenstad wonen. Zij delen hun leefruimte met de grootste kolonie witte ooievaars van Burgenland. Tussen de zeventien en twintig koppels brengen hier de helft van het jaar door om te paren, te broeden en hun jongen groot te brengen. Zijn alle eieren medio juni uitgekomen, dan vermengt het geklepper van de ouders zich met het gefladder, gepiep en het bijna als miauwen klinkend bedelen om voedsel van zo’n dertig tot vijftig jonge vogels.

Markt

De ooievaars voelen zich in Rust duidelijk thuis en laten zich niet afleiden door het gekrioel van de mensen beneden. Andersom oefenen de vogels juist grote aantrekkingskracht uit op de mensen. Zittend op een van de terrassen aan de Rathausplatz word je continu afgeleid door de fascinerende vliegshow boven je hoofd. Dat niet alles pais en vree is, wordt duidelijk als twee ooievaars elkaar schril schreeuwend tijdens de vlucht met hun snavels te lijf gaan. ‘Waarschijnlijk wilde het ene mannetje de eieren in het nest van de ander kapot maken’, zegt Josef Karassowitsch van de Storchenverein Rust. ‘Daar komt natuurlijk ruzie van. Sommige toeristen schrikken daarvan en bellen ons omdat ze vinden dat we iets moeten doen, maar we grijpen nooit in. Zo is de natuur nu eenmaal.’

Nesten op schoorstenen

Op zoek naar kikkers en wormen

De witte ooievaar vond zijn weg naar Rust aan het einde van de 19e eeuw. Lange tijd was hun aantal min of meer stabiel, maar vanaf begin jaren zeventig nam de populatie in rap tempo af van zo’n veertig tot nog maar twintig paren. De Storchenverein (Storch = ooievaar) werd in 1995 opgericht om het tij te keren. Karassowitsch: ‘We ontdekten dat de teruggang alles te maken had met gebrek aan voedsel. Het einde van de intensieve veeteelt had ertoe geleid dat veel grasland in gebruik was genomen als bouw- of akkergrond. Andere weides bleven braak liggen en raakten, nu ze niet meer werden begraasd, overwoekerd door de rietkraag rondom de Neusiedler See. Daar houden ooievaars niet van. Ze hebben drassige weiden met laag gras nodig om al lopend hun voedsel – zoals sprinkhanen, muizen, kikkers en wormen – te vinden. Om hen te helpen, hebben we toen twaalf hectare weide gepacht die we laten begrazen door runderen, waterbuffels en schapen. Dat heeft gelukkig geholpen.’

Ooievaarsnest op schoorsteen

Ooievaars zijn van nature boombroeders, maar nestelen tegenwoordig vaak ook op daken, torens, door mensen gebouwde paalnesten en zelfs op hoogspanningsmasten. In vergelijking daarmee wonen de Ruster ooievaars in luxe­appartementen: degelijke, stabiele nesten op de hoge schoorstenen van de herenboerderijen in de binnenstad. De Storchenverein zorgt bovendien voor het groot onderhoud. Karassowitsch: ‘Elk voorjaar organiseren we een schoonmaakactie waarbij we onkruid verwijderen en alles desinfecteren, want ooievaars zijn extreem grote parasietendragers en kunnen daardoor hun kuikens in gevaar brengen. Elk paar krijgt van ons bovendien eens in de vijf of zes jaar een volledig nieuw nest, dat we vlechten van wijnranken uit de wijngaarden en met een kraan op de schoorsteen plaatsen.’

De kosten die de Storchenverein voor dit alles maakt (tien- tot twaalfduizend euro per jaar) worden gedragen door de 450 leden en de opbrengst van een jaarlijks liefdadigheidsfeest. De Ruster hebben het er graag voor over. ‘Het zou tragisch zijn als de ooievaar ons zou verlaten, want het is het inofficiële wapendier van onze stad’, aldus Karassowitsch.

Ruster Ausbruch

Raadhuis met toerismebureau

Wie in Rust rondloopt, kan niet anders dan concluderen dat de statige witte ooievaars met zwarte slagpennen in hun vleugels hier wonderwel passen. Net als de vogels is het stadje een toonbeeld van elegantie. Niet voor niets staat de historische binnenstad als geheel onder monumentenzorg. Rondom de grote driehoekige Rathausplatz liggen riante wijnboerderijen en burgerhuizen uit de 16e tot 19e eeuw, met goed verzorgde barokke en renaissance façades, mooie vensters en portalen en idyllische binnenhoven. De meeste wijnboerderijen zijn nog steeds als zodanig in bedrijf, vaak al zeven of acht generaties in dezelfde familie. Tijdens openingstijden kun je hier gewoon binnenlopen om ab hof wijn te proeven en kopen. Een aantal bedrijven heeft bovendien een Buschenschank of restaurant met terras waar het aangenaam toeven is. Niet voor niets is Rust meermaals uitgeroepen tot mooiste stad van Burgenland en ook onder Oostenrijkers een geliefd (dag)uitstapje. Het is er altijd levendig.

Tot rozijnen verschrompelde druiven voor Ruster Ausbruch

Rust wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1317, toen nog als eenvoudig vissersdorp. Anderhalve eeuw later, in 1470, kreeg het plaatsje marktrecht – wat bewijst dat het toen al een zekere omvang en status moet hebben bereikt. De groei en welvaart was te danken aan de zoete wijn die hier al vanaf de middeleeuwen werd geproduceerd: de Ruster Ausbruch. ‘Alles wat in Rust is gebouwd, is te danken aan de opbrengst uit de verkoop van deze wijn’, aldus stadsgids Gerald Szivacz ‘In een tijd dat industriële suiker nog niet bestond, was zoete wijn een puur luxeproduct. Ruster Ausbruch werd gedronken in alle toenmalige Oostenrijkse kroonlanden, van Italië tot Duitsland, van Polen tot de Baltische staten en Rusland. De prijs lag tot wel dertig keer hoger dan die van andere wijnen. Om vervalsing tegen te gaan, claimden en kregen de Ruster wijnboeren in 1524 het recht om een gekroonde R in hun wijnvaten te branden. Een soort vroeg copyright dus.’

Aan alle voorspoed kwam een tijdelijk einde ten tijde van de zogeheten Turkenoorlogen. Osmaanse troepen die op weg naar Wenen in 1529 door Rust trokken, legden vrijwel de hele plaats in as. Szivacz: ‘Dat was ook niet zo moeilijk, want alle huizen waren van hout en de daken met riet bedekt.’

Blik op de Fischerkirche

Gelukkig was Rust rijk. Na de aftocht van de Turken in 1532 kon de stad weer worden opgebouwd: dit keer uit steen. Tussen 1612 en 1614 werd het centrum bovendien beveiligd met een stenen stadsmuur. Szivacz: ‘De wijnhandel trok weer aan en met de groeiende rijkdom kwam de wens om zelf het geloof te mogen kiezen. Als onderdanen van het Habsburgse keizerrijk moesten de Ruster officieel katholiek zijn, maar in de praktijk waren vrijwel alle burgers evangelisch. Ze begonnen met de Habsburgers te onderhandelen en in 1648 kochten ze hun vrijheid en onafhankelijkheid in ruil voor 60.000 Goldgulden en 500 Eimer Ruster Ausbruch. Dat kwam neer op zo’n 30.000 liter, de volledige oogst van drie tot vier jaar.’

Na verdere onderhandelingen werd Rust in 1681, met toen nog geen duizend inwoners, bovendien verheven tot Hongaarse Freistadt, met belangrijke privileges als vrijheid van belasting, het recht de doodstraf te mogen uitspreken, een eigen zegel en het koninklijke diadeem in het stadswapen. Nog steeds heeft Rust een bijzondere status: het is een van vijftien statutaire steden in Oostenrijk en staat wat bevoegd­heden betreft gelijk aan een district (Bezirk). Als je bedenkt dat een meerderheid van de andere statutaire steden tevens hoofdstad van een deelstaat zijn (zoals Wenen, Klagenfurt en Graz), dan is duidelijk dat het kleine Rust hoog van de toren mag blazen.

Lees hier meer over deze edele wijn.

Overwinteraars

Uitzicht over de Rathausplatz

Lange tijd lag Rust op Hongaars grondgebied en de naam is dan ook ontleend aan het Hongaarse Ceel, dat Rüste (een oude benaming voor de iep) betekent. Wie de kans krijgt (de openingstijden zijn beperkt) moet tijdens een bezoek aan het stadje absoluut de toren van de room-katholieke kerk in de Kirchgasse beklimmen. Niet alleen kijk je uit over de nabije Neusiedler See en de Hongaarse poesta, je hebt er ook goed zicht op de historische binnenstad en de resten van de stadsbevestiging én bent op ooghoogte met de ooievaarsnesten. Wij klimmen naar boven, maken foto’s en wandelen daarna via het Alte Stadttor (de enig overgebleven poort in de oude stadsmuur) in een paar minuten tijd naar de Seewiese, het door de Storchenverein gepachte stuk grond waar de ooievaars kunnen foerageren. Ook andere weidevogels voelen zich er blijkbaar thuis. Zo zien we een grote groep grauwe ganzen met hun kuikens. Naast de Seewiese staan een observatietoren (leuk om met kinderen te beklimmen) en een opvangcentrum voor gewonde ooievaars. Meestal zijn dat kuikens die uit het nest zijn gevallen en hier tijdelijk kunnen aansterken, maar er zijn ook permanente bewoners, zoals een eenbenige ooievaar en een aantal ooievaars zonder vleugels. Sommigen zijn aangereden toen ze naast de weg naar voedsel zochten, anderen raakten gewond bij gevechten of tijdens hun twee maanden durende reis hier naartoe. Het is elk voorjaar weer spannend hoe veel ooievaars de weg naar Rust weten te vinden, vertelt Josef Karassowitsch van de Storchenverein. ‘Vanaf eind maart zien we ze verspreid over een periode van vier weken verschijnen. Het mannetje en vrouwtje brengen de winter gescheiden van elkaar door, meestal in Zambia of Namibië, en treffen elkaar hier pas weer.’

Gevecht tussen ooievaars

Als eerste arriveert meestal het mannetje, dat meteen aan de slag gaat om het nest te verstevigen. Twee weken na aankomst van het vrouwtje begint het paar te broeden en nog weer vier weken later bevrijden de jongen zich uit het ei. Dan volgt een periode van voederen en vlieglessen totdat de families, uitgegroeid tot zo’n 65 tot 75 vogels, eind augustus weer richting Afrika vertrekken. Dat is altijd een weemoedig moment. Gelukkig heeft één koppel al jaren geleden besloten in Rust te overwinteren. Zo kan hun nest nooit worden geclaimd door een nieuwaangekomen rivaal en verhongeren zullen ze toch niet, want zo nodig worden ze bijgevoerd. Als dit honkvaste koppel in het voorjaar gaat broeden, altijd als eerste, begint in Rust weer een nieuw ooievaarsseizoen.

De ooievaars van Rust zijn tijdens hun verblijf in de stad te volgen via een webcamera die de Storchenverein op een nest heeft gericht. Gedurende de rest van het jaar zijn er archiefbeelden te zien. storchenverein.at