Wandelen

Veelzijdig Oberes Waldviertel

Tekst: Emely Nobis / Beeld: Frits Roest

Endlinge

In het Oberes Waldviertel, langs de grens met Tsjechië, is de menselijke maat nog van toepassing. Toerisme is er kleinschalig, rustig en evenwichtig verdeeld. Het afwisselende landschap, niet al te steil en met tal van natuurparken, is als gemaakt voor wandelaars. In de lieflijke stadjes en dorpen is zowel het culturele als culinaire aanbod van hoge kwaliteit. Kortom: De meest noordwestelijke hoek van Oostenrijk – zo ontdekken we – heeft letterlijk en figuurlijk voor ieders smaak iets te bieden.

Heidenreichsteiner en Schremser Moor: Veenlandschappen

Bezoekerscentrum natuurpark Heidenreichsteiner Moor © Wolfgang Dolak

Als eerste willen we de veenlandschappen in de regio verkennen. Startpunt is het natuurpark Heidenreichsteiner Moor, met een oppervlakte van 30 hectare het op een na kleinste natuurpark van Oostenrijk. Vanuit het bezoekerscentrum neemt pedagogisch leider Angelika Ebhart ons mee naar het hoogveen, dat behalve natuurreservaat ook Natura 2000-habitat en vogelreservaat is. Terwijl we er over verharde bospaden naartoe lopen, vertelt ze dat de veenmoerassen in het Waldviertel tot 1930 massaal werden afgegraven om turf te winnen. Dat werd gebruikt voor de verwarming van huizen, maar vooral voor het stoken van de ovens van de toen talrijke glasblazerijen in de regio. Nu is het zaak te redden wat er te redden valt. Niet alleen omdat het veen een belangrijke biotoop is voor planten en dieren; het is ook een effectief wapen in de strijd tegen klimaatverandering. Ebhart: ‘Wereldwijd bedekken veengebieden slechts 3 procent van aarde, maar daarin wordt 30 procent van de CO2 opgeslagen. Dat is meer dan alle bossen bij elkaar opgeteld.’

Heidenreichsteiner Moor

Tegelijkertijd wordt hun voortbestaan door de opwarming van de aarde bedreigd. ‘De veenlaag, die anderhalve tot drie meter dik is, bestaat uit gehumificeerd plantaardig materiaal dat bewaard is gebleven onder natte, zuurstofarme omstandigheden. Door de droger wordende zomers dreigt de bovenste turflaag uit te drogen. Als er zuurstof bij komt, begint het afbraakproces. Dan komt de CO2 die al duizenden jaren in die plantenresten ligt opgeslagen, juist weer vrij.’
Ten tijde van de afgravingen, vertelt Ebhart, zijn er in dit gebied talloze drainagekanalen gegraven om de drassige bodem te ontwateren. Daar is vervolgens weer mos overheen gegroeid, zodat je ze met het blote oog niet meer ziet. ‘We sporen ze nu met laserscans op en maken ze weer dicht met stuwdammen van larikshout, om zo de waterstand te stabiliseren. Dat lijkt goed te werken.’

Open bossen

Heidenreichsteiner Moor

Intussen zijn we aangekomen bij de Prügelsteg, een platform dat over een open veenvlakte is gebouwd. Vanaf hier kunnen we planten als moerasrozemarijn, veenbessen, ronde zonnedauw en diverse soorten veenmos van dichtbij bekijken zonder de bodem te beschadigen. Vooral tussen mei en oktober, als veel planten in bloei staan, is dat een prachtig gezicht.

Vanaf de Prügelsteg lopen we weer het bos in en maken we een kleine omweg naar het natuurmonument ‘Hängender Stein’, een formatie reusachtige granieten stenen die bijna in de lucht lijken te zweven. Op deze warme lentedag bieden sparren, dennen en berken aangename beschutting tegen de zon. Buiten de paden is de grond drassig, met tal van kleine waterpoelen. Ook dit is onderdeel van het hoogveen, vertelt Ebhart. ‘Inmiddels gaan we er zelfs vanuit dat dit de oertoestand is van de moerassen in het Waldviertel: Geen open vlaktes, maar open bossen. Daarom brengen we de begroeiing zo veel mogelijk weer terug. Bijkomend voordeel is dat er dankzij de bomen minder water verdampt en de waterstand dus stabieler blijft. Zo proberen we het unieke karakter van het veenlandschap voor de komende generaties bewaren.’

Hängender Stein

Het Naturparkzentrum (gratis parkeren) is de toegangspoort tot het Heidenreichsteiner Moor, in 2021 uitgeroepen tot Oostenrijks Natuurpark van het Jaar. Het bezoekersgebouw heeft een restaurant met terras en een winkel met regionale producten en souvenirs. Ook zijn er gratis kaarten beschikbaar van de wandelroutes door het veengebied. Zowel de Waldweg (3,8 km) als het Moorlehrpfad (2,76 km) zijn barrièrevrij. Het natuurpark is het hele jaar door gratis toegankelijk. Het Naturparkzentrum is tussen eind maart en eind oktober geopend. Informatie, ook over rondleidingen: Waidhofener Straße 80 in Heidenreichstein, naturpark-heidenreichsteiner-moor.at

Hochmoor Schrems

Hochmoor Schrems, Uitzichtplatvorm

Onze volgende stop is het ooit grootste veengebied van Neder-Oostenrijk: Het Schremser Hochmoor tussen de dorpen Langschwarza, Gebharts en Schrems. Van het totale gebied (300 hectare) is 119 hectare aangewezen als natuurpark en Natura 2000 gebied. Wij beginnen ons bezoek in het natuurparkcentrum UnterWasserReich, waar zowel in een expositie binnen als in de ‘watertuin’ buiten de bijzonderheden van de vijvers en venen in het Waldviertel worden belicht. Een apart tentoonstellingsgedeelte is gewijd aan de otter. Het UnterWasserReich is het thuis van de otter-vondelingen Otto en Aska, die door hun vroege contact met mensen niet meer in de natuur uitgezet kunnen worden. Het zijn bezoekersmagneten, blijkt als we een van de openbare voedershows bijwonen. Zowel kinderen als volwassenen verdringen zich rond de omheining van de vijver waarin Aska telkens weer duikt naar de vissen die haar verzorgster erin werpt. Als ze al niet tegen die verzorgster opspringt om de vis direct uit haar handen te grissen.

Otter Aska duikt naar vis

Vanaf de parkeerplaats is er een bijna vijf kilometer lange rondwandeling uit gezet door het Schremser Hochmoor, maar wij lopen niet verder dan de Himmelsleiter: een uitkijkplatform op 20 meter hoogte. Als je na 108 treden boven bent aangekomen, kun je het veengebied en het bosrijke omringende landschap vanuit vogelperspectief bekijken.

Toegang tot het natuurpark is gratis. Het bezoekerscentrum UnterWasserReich is van begin april tot begin november geopend, net als het restaurant en de winkel met regionale producten en souvenirs. Voor de exposities en de otter-voedershows moet een toegangskaart worden gekocht. Informatie: Moorbadstraße 4 in Schrems, unterwasserreich.at

Blockheide: Spectaculaire granietformaties

Spectaculaire rotsformaties

Duivelsbrood, duivelsbed, vossensteen, Christophorus-steen… dat zijn geen begrippen uit sprookjes, maar namen van de reusachtige granietstenen die verstrooid liggen in het natuurpark Blockheide bij Gmünd. Tijdens een wandeling door deze mythische wereld worden ze aan ons ‘voorgesteld’ door Josef Reiterer, plaatsvervangend voorzitter van de vereniging die het natuurpark beheert. In de tot 11 meter hoge granietformaties kun je met enige fantasie inderdaad een brood of bed zien, net als een haaienbek en een reusachtig hoofd.

Olifantensteen

Reiterer vertelt dat de rotsen vaak ten onrechte zwerfkeien (Findlinge) worden genoemd. Dat zou betekenen dat ze door gletsjers van elders hier naartoe zijn meegevoerd. De reuzen in het natuurpark waren er echter altijd al en worden daarom Restlinge genoemd. Het zijn overblijfsels van de al lang verdwenen Varistische gebergtegordel die zich in het Laat-Paleozoïcum uitstrekte over delen van Midden- en Zuid-Europa en Noord-Afrika. Reiterer: ‘Door erosie zijn die bergen in de loop van miljoenen jaren steeds kleiner geworden en afgerond. Dat fenomeen staat bekend als wolzakverwering, waarschijnlijk omdat de rotsen als wolzakken op elkaar liggen gestapeld.’

Wiebelstenen

Sommige rotsen zijn dusdanig uitgesleten, dat ze alleen nog met een heel kleine punt op het onderliggende gesteente rusten en als het ware lijken te zweven. Die reuzen worden Wackelsteine (wiebelstenen) genoemd, omdat je ze met spierkracht in beweging kunt krijgen. ‘Omduwen lukt gelukkig echt niet. Ze wegen tonnen.’

De met mos bedekte stenen liggen verstrooid tussen berkenbomen. Oorspronkelijk was dit echter een heidegebied, vertelt Reiterer. ‘De berken zijn na de Tweede Wereldoorlog geplant en als we niet oppassen, onttrekken ze de rotsblokken over enige tijd aan het zicht. Daarom zijn we begonnen met het omhakken van een deel van het bomenbestand en het begrazen van de resterende heide, om het landschap weer z’n oorspronkelijke, open karakter te geven.’

Schutzhaus Blockheide

In het natuurpark leiden verschillende themapaden naar de rotsformaties. Ook worden er diverse thematische rondleidingen aangeboden. Rondom het bezoekerscentrum kun je een 30 meter hoge houten uitzichttoren beklimmen (gebouwd op het fundament van een waterreservoir) of het geologisch openluchtmuseum bezoeken. Direct tegenover het bezoekerscentrum bevindt zich het restaurant Schutzhaus Blockheide, dat net als het bezoekerscentrum met winkel is geopend van mei t/m september. Informatie, ook over parkeermogelijkheden, en exacte openingstijden: Blockheideweg 10 in Gmünd, blockheide.at

Vlakbij de parkeerplaats Latschenhütte – een van de parkeerplaatsen van natuurpark Blockheide – ligt nog een beschermd natuurgebied: De Lainsitzniederung. Sinds 2018 grazen tussen mei en oktober waterbuffels in dit uiterwaarden- en weidelandschap, die je vanaf uitzichtplatforms kunt observeren. Het gebied langs de rivier Lainsitz overstroomt jaarlijks en is daardoor ook een belangrijke broedplaats voor watervogels. Meer informatie: waldviertel.at/natur-lainsitzniederung-in-gmuend

Gabrielental: Landschapspark

Oude wegwijzer

Het derde landschap dat we in het Oberes Waldviertel verkennen is niet van nature ontstaan, maar door mensen gecreëerd. Het Gabrielental is vernoemd naar gravin Gabriele von Fürstenberg (1821-1895). Zij woonde in kasteel Weitra en voor haar liet landsheer Franz Weyringer in 1843 dit landschapspark aanleggen. Tegenwoordig is het rivierdal met weiden, uiterwaarden en gemengde bossen op soms steile hellingen een geliefd wandelgebied en bovendien een belangrijk leefgebied voor onder meer de ernstig bedreigde rivierparelmossel, otters, lynxen, zwarte ooievaars en boomleeuwerikken.

Gabrielental

Het Gabrielental ligt op loopafstand van het stadje Weitra. Vanaf de parkeerplaats bij het Bürgerspital, dat al direct aan de rivier ligt, volgen we de circa 8 kilometer lange rondwandeling door het dal. De route voert over de goed begaanbare paden waar in de 19e eeuw de adel flaneerde. Terwijl we stroomopwaarts langs de met stenen bezaaide Lainsitz lopen, ruikt het naar lente, komen we langs een watervalletje en zien we bloeiende bosanemonen en wilgenbomen vol met katjes. Bij de oude brug over de beek Wultschaubach slaan we rechtsaf en lopen we een stukje het dal in, om korte tijd later de Lainsitz over te steken en weer stroomafwaarts terug te lopen richting Weitra. Onderweg passeren we stenen banken, bruggen, fonteinen, een paviljoen en verschillende gedenkstenen, zoals die geplaatst ter ere van het huwelijk van keizer Franz Josef en Elisabeth (Sisi) in 1854. Toch zijn het niet deze ‘bezienswaardigheden’ die een wandeling hier aantrekkelijk maken. Het licht heuvelachtige Gabrielental is vooral een wildromantische, groene oase. En al zijn de routes nauwelijks bewegwijzerd, verdwalen is onmogelijk zo lang je de loop van de meanderende Lainsitz volgt.

Kneipp-parcours

Door het Gabrielental lopen meerdere wandelroutes en aan het begin van het dal vinden liefhebbers een Kneipp-parcours en een blote-voeten-pad. Startpunt van wandelingen is de parkeerplaats bij het Bürgerspital, Spitalgasse 93, waldviertel.at/gabrielental

Nebelstein: Panoramaroute

Begin van het pad naar de Nebelstein

Met een hoogte van 1.017 meter is de Nebelstein bij Moorbad Harbach een van de hoogst gelegen gebieden in het Waldviertel. Nergens anders in de regio heb je zo’n wijds uitzicht als vanaf de top van deze berg. En het mooie is: Vanaf de parkeerplaats loop je er in iets meer dan een kwartier naartoe. Zelfs als je niet veel tijd hebt, is deze panoramaroute een omweg waard. Wie die tijd wel heeft, kan de elf kilometer lange Erlebniswanderweg rondom de berg volgen, met voor kinderen ‘avonturenstations’ die ingaan op de meest karakteristieke elementen van het Waldviertel: hout, steen, heide en bosdieren.

Wij kiezen voor de ‘snelle beloning’ en wandelen eerst via een bospad en later door een open landschap met stenen en schaarse begroeiing naar het houten Platform Nebelstein en het Gipfelkruis. Vanaf hier kijken we nog één keer uit over het omringende landschap: De laagvlakte van de Lainsitz, de heuvels van het Waldviertel en – op deze heldere dag – zelfs de markante Ötscher in het Zuidwesten van Neder-Oostenrijk.

Gipfelkreuz en uitzichtsplatform op de Nebelstein

Bij de Nebelstein komen verschillende wandelroutes samen, onder andere het noord-zuid langeafstandspad en het Thayatalpad. Net onder de top, op 1000 meter hoogte, ligt de Nebelstein-Schützhütte met restaurant en zonneterras. De hut is van begin april tot eind oktober geopend. De parkeerplaats van deze schuilhut is het vertrekpunt voor zowel de korte wandeling naar de top als voor de Erlebniswanderweg. Maißen 55 in Maißen, waldviertel.at/nebelstein