Tekst: Reinhildis van Ditzhuyzen

Eten was op de bon

1919. De oorlog is verloren, het eeuwenoude Habsburgrijk is in stukken gehakt (het heeft 7/8 van zijn territorium verloren) en in nieuwe landen opgedeeld. Het tot ´Oostenrijk´ gekrompen landje lijkt geen toekomst te hebben. Voor Wenen ziet het er helemaal somber uit. Tot het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914 is het de vijfde stad van de wereld, ontworpen voor drie à vier miljoen inwoners. De 95 kilometer lange drinkwaterleiding (Hochquellenwasserleitung, 1873) en de Wiener Stadtbahn (1898) van sterarchitect Otto Wagner zijn mede met het oog op de verwachte bevolkingsgroei van het imperiale Wenen gebouwd.

Na de oorlog is de keizer weg en is de metropool opeens hoofdstad van een klein landje met grote problemen. De belangrijkste industrieën bevinden zich in het zelfstandig geworden Tsjechoslowakije, de landbouw is vooral in Hongarije en het landsbestuur, ingericht voor een reusachtig wereldrijk, telt een immens aantal ambtenaren die niet meer nodig zijn. Wenen is een armoedig waterhoofd geworden. ‘Waar is de glans van je schoonheid?’, schrijft een sombere dichter.

Aansterken in Nederland

Het verbaast dan ook niet dat talloze Weners depressief, ja wanhopig zijn. Er is geen eten, geen werk, geen woonruimte. De kindersterfte is zo alarmerend, dat actie wordt ondernomen. De nieuwe burgerlijke regering heeft per Habsburgergesetz (3 april 1919) niet alleen de keizer en zijn familie het land uitgezet, maar ook hun vermogen (inclusief paleizen) geconfisqueerd. Voor Schönbrunn hebben de nieuwe machthebbers meteen een goede bestemming: tientallen uitgehongerde Weense kinderen kunnen in juli 1919 dit schitterende zomerpaleis betrekken.

Nederland, dat tijdens de oorlog neutraal is gebleven en dus geen oorlogsschade of armoede kent, wil iets doen voor de zogenoemde Weense ´Hungerkinder´. Zo ontstaat het idee om in samenwerking met het Rode Kruis een Niederländisches Hilfskomitee für die Wiener Kinder op te richten. Erevoorzitter wordt de Nederlandse gezant in Wenen jonkheer dr. Maurits van Weede van Berencamp. Zijn Comité regelt het vervoer van kinderen in speciale ´Kinderzüge´ naar Nederland. Bij aankomst worden de jongens en meisjes liefderijk in tal van gezinnen opgevangen. Zodra ze zijn aangesterkt, reizen ze terug naar Wenen.

Kinder voor een gaarkeuken

Wanhopigen

Zo vertrekken in 1919 en 1920 talrijke kinderen naar Nederland. Omdat in februari 1920 een groep in Haarlem zal aankomen, geeft gezant Van Weede in zijn Weense kantoor een interview aan een hiervoor naar de Oostenrijkse hoofdstad gereisde journalist Jac. C. M. Jr. van het Haarlems Dagblad. De gezant, oftewel ‘Herr Exzellenz’, aldus de journalist, vertelt geschokt: ‘De Weners zijn de wanhoop nabij. Maar de bevolking draagt haar ellendig lot prachtig. Dat is werkelijk iets dat men zeer bewonderen moet. Hele families gaan te gronde aan tbc, die in de uitgehongerde mensen weerloze slachtoffers vindt. Maar als er geen oplossing gevonden wordt, gaat de bevolking hier een gewisse dood tegemoet. Het aantal zelfmoorden van wanhopigen neemt dan ook zeer toe. De ellende der arbeiders is altijd meer openbaar geweest, maar nu wordt vooral ook in de middenstand en de hoge kringen zeer zwaar geleden. Iemand die onder de monarchie een der hoogste posten bekleedde, heeft me verteld, dat hij een betrekking zoekt als kantoorklerk en voor zijn dochter een postje als dienstmeisje.’

Inderdaad: De lustigste Stadt der Welt lijkt een stervende stad…

Maar wat velen voor onmogelijk houden, gebeurt toch. De stad sterft niet, maar herleeft in de waarste zin van het woord. Want binnen enkele jaren krabbelen de Weners, en daarmee hun stad, weer op. Net als de uitgemergelde Weense kinderen – mede dankzij deze opmerkelijke Nederlandse actie.